بازار تهران مجموعه بازاری است قدیمی واقع در منطقه 12 شهری مرکز شهر تهران
این بازار در میان خیابان‌های مولوی در جنوب، سیروس (مصطفی خمینی) در شرق، بوذرجمهری (پانزده خرداد) در شمال وخیام در غرب قرار گرفته است. در تقاطع این خیابان‌ها میدان اعدام یا محمدیه، چهارراه مولوی و چهارراه سیروس قرار گرفته‌اند
میدان پانزده خرداد در بیرون از محدودهٔ بازار و سبزه میدان در محدودهٔ بازار قرار گرفته است. از گذرهای اصلی درون بازار می‌توان از گذر لوطی صالح نام برد.
پیشینه
گذرگاه‌های اصلی مسقف
بازار بزرگ، بازار امیر، بازار عباس‌آباد، بازار زرگرها، بازار کفاش‌ها، حمام چال، مزینی، بازار زید، پاچنار، فراش‌باشی (نظام)، کبابی‌ها، باقرپور، بازار نجارها، حضرتی، نوروزخان، بازار مسجد جامع، بازار بین‌الحرمین، چهارسوق، خیاط‌ها، احمدی (حاجی ابوالفضل)، غریبان، منوچهرخانی.
سراهای بازار تهران
اباچی، ابوتراب، اتحاد، احمدی، اربابی، آزادی، اسلامی، اعظم، افراشته، افسر، اقبال، اکبریه، امیرکبیر، امین اقدس، انقلاب، ایوبیان، با تقوی، بابک، بازرگانان، بهار، بهنودی، بوعلی، بیهقی نو، پارسا، پارک، پایدار، پیروز، تقی‌زاده، تکیه، تهرانچی، توکلی، تیموری، جلیلی، جمهوری، جنتی، جواهریان، جوریز، چهاربازار، چهل تن، حاج ملاعلی کنی، حاج نادعلی، حاج‌حسن، حاجی حسن اول، حاجی حسن دوم، حاجی زمان، حافظ، حجاز، حدید، حریری، حسن‌نژاد، حمام قبله، خالقی، خدایی، خرم، خوانساری‌ها، خورشید، دالان‌دراز، دشتی، دلگشا، دوستعلی‌خان، رازی، راستی، رحیمیه ۱، رحیمیه ۲، رحیمیه ۳، روحانی، روحانی قدیم (اخلاقی)، روحیه، روغنی‌ها، سادات، ساعتچی، سجاد، سعادت، سلاحی، سلطانیون، سلیقه، سلیمانی، سیدمحسن، شکروی، شکروی جدید، شیخ جعفر، شیرازی، صادقیه، صدر، صدریه، صدیق، صلحی، صمدیه، ضرابی، ضیافت، عادلی، عالی نو، عباسی، عبدالوهاب، عدل اسلامی، عربزاده، عزیزیان، عطاران، غرب، غریبان، غفاری، فتاح، فرزانه، فولاد، قائم بزرگ، قائم کوچک، قدیانی، قیصر، کرباسی، کرمی، کیهان، گردن‌کج، گلستان، گلشن، گلشن‌شکن، لاله، ماشاءالله، ماهرو، محمدی، محیط، مریم، مستوفی، مشکات، مصباح، ملی ،ممتاز، منصور، مهدی، مهدی‌زاده، موسوی مهر، میر علی‌نقی، میرزا اسماعیل، میرزاعباس، ناصری، نقالخانه، نو قزوینی‌ها، نواب، نور، نیازی، وحید، وزیری، وهابیه، یزدی‌ها، یمین
پاساژهای
بازار تهران
اباچی، ابوتراب، اتحاد، احمدی - 110 - ارباب‌زاده - آرش - آزادی - اسلامیه - اقدسیه - امیر - آنتیک - آهن - ایده‌آل - ایده‌آلی - ایران‌یراق - برقعی - بری - بهبهانی - بهرامی - بوستان - پردیس - تجارت - جعفری - جهان - جوادیون - جواهریان - حاتمی - حضرتی - حمید - دربنده - دین - رحمتی - رحیمی - رز - رضا - زاد - زمرد - سعادت - سعید - سیدجعفر - شریف - شمس - شناور - شهرابی - شیروانی - صدف - صدقیانی - صفا - صنایع - ظفر - عادلی - عظیمی - علوی - علی کراچیان - غنی‌آبادی - فجر - فرد حسینی - قادری - قدسی - قیصریه - کاشانی - کاشی‌ها - کامیاب - کاووسی - کلاهدوز - کمالی - کمیلیان - کویتی‌ها - کویتی‌های جدید - گل‌ها - لطفی‌پور - مباشر - مسعود - منصور - مهتاش - موقوفه - میلاد - ناصر - نصیری - نور - نیکبخت - وحدت - وطن - وین – یکتا
بازارها و بازارچه ها
امیر - آهنگران - بزرگ - بین‌الحرمین - پردیس - پرسپولیس - خلیج فارس - خیاط‌ها - دروازه نو - دوبی - رضا - زرگرها - زید - طوسی - عباس‌آباد - قیصریه - کفاش‌ها - کیش - کیلوئی‌ها - لوازم تحریر - مسجد جامع - مسگرها - ملی - نجارها – نیک
مرکز و مجتمع های تجاری بازار تهران
احسان - ایران - پوشاک کویتی‌ها - تندیس - توحید - حافظ - خیام – دلشاد – سرپولک - صداقت - قائم - کارآمد - گلستان - محمد – میلاد
تیمچه های بازار تهران
باوفا – توجه – حاجب الدوله - حاجی ابوتراب – فرد
دالانهای بازار تهران
سوم - توتون‌فروشان
بازار تهران همراه دیگر بناهاى تاریخى محدوده خود مانند مسجد امام، مسجدجامع و امامزاده زید در راسته بازار،امامزاده اسماعیل در بازار سید اسماعیل،امامزاده سید نصرالدین بالاتر از میدان اعدام، امامزاده چهلتنان و ... از مجموعه‌هاى مهم تاریخى و هنرى شهر تهران محسوب مى‌شود.
با توجه به مدارک و شواهد موجود، بناى اولیه بازار به دوره شاه‌تهماسب صفوى و همزمان با ساخت برج و بارو و دروازه‌هاى شهر تهران در حدود سال‌هاى ۹۴۸-۹۳۰ هـ.ق تعلق دارد. ظاهراً چهار بازار لباف‌ها، کرجى‌دوزها، سراج‌ها و نعل‌چى‌ها، قدیمى‌ترین بخش بازار تهران است.
به نوشته صنیع‌الدوله، چهار سوق بزرگ و کوچک بازار در زمان فتحعلى‌شاه قاجار ساخته شد. در این زمان مجموعه بازار به طرف شمال غرب و غرب توسعه یافت، به طورى که به تدریج حدفاصل بین ارک و مسجد جامع به بخش پررونق بازار تبدیل شد و معروف‌ترین و معتبرترین سراها و تیمچه‌ها در این محدوده فعال شدند.
در دوره ناصرالدین‌شاه بر تعداد راسته‌ها و رسته‌هاى بازار افزوده شد و تعدادى سرا و تیمچه معتبر ساخته شد. مانند دیگر مجموعه بازارهاى تاریخی، هر کدام از راسته‌ها، رسته‌ها، سراها و تیمچه‌هاى بازار تهران به صنف و فعالیت خاصى اختصاص داشت.
در این دوره بخش‌هاى اصلى عبارت بود از: بازار کفاشان، بازار فرش‌فروشان، بازار عباس‌آباد، بازار امیر، بازار زرگرها، بازار ساعت‌فروشان، بازار بین‌الحرمین (سلطانى، جعفری)، بازار چهار سوق بزرگ، مسجد جامع، بازار چهار سوق کوچک، بازار چهل تن (که از قدیمى‌ترین بخش‌هاى بازار و مربوط به دوره فتحعلى‌شاه است)، بازار آهنگران، بازار مسگران و بازار پاچنار.
علاوه بر این در نقاط دور و نزدیک بازار، بازارچه‌هایى ساخته شد که محلات مختلف شهر را تغذیه مى‌کرد از جمله بازارچه معیر و قوام‌الدوله که به بازارچه دوقلو مشهور بودند. از بازار کربلایى عباس على کمرگچی، بازارچه نایب‌السلطنه و ... فقط نامى باقى مانده است.
در خیابان ناصرخسرو، نزدیک مجموعه اصلى بازار نیز بازاچه‌ها و تیمچه‌هایى وجود داشت که امروزه بقایاى برخى از آنها مانند بازارچه مروى از دوره فتحعلى‌شاه و تیمچه صدر اعظم باقى است.
رشد و گسترش و پیشرفت سریع تهران معمارى سنتى بازار را دچار آشفتگى بسیار کرد. به طورى که بخش‌هاى زیادى از بازار نوسازى و یا بازسازى شد و تناسب موجود میان بخش‌هاى مختلف آن از میان رفت.
بخش‌هاى قدیمى و جالب توجه بازار عبارتند از: سردر بازار، در سمت سبزه‌میدان، بازار امیر، چهار سوق بزرگ، تیمچه‌هاى حاجب‌الدوله، علاءالدوله، قیصریه و مهدیه و همچنین بخش‌هایى از بازار که در ارتباط به مسجد امام، مسجد جامع و بناهاى تاریخى دیگر قرار دارد.
بناى اولیه سبزه‌میدان در سمت شمالى مجموعه بازار مربوط به اوایل دوره صفویه است اما در دوره قاجاریه و سال ۱۲۶۸ قمری به دستور امیرکبیر، حاج‌على خان مقدم مراغه‌اى (حاجب‌الدوله) تغییرات عمده‌اى در وضع سبزه‌میدان داد.
این میدان در دوره‌هاى مختلف یکى از مراکز مهم مذهبی، اجتماعى و سیاسى تهران بو دو در آن انواع مراسم مذهبى و سیاسى اجرا مى‌شد.
در ضلع جنوبى سبزه‌میدان، سردر زیبایى وجود دارد که به راسته‌هاى مختلف بازار راه مى‌یابد. این سردر از دهانه‌هاى اطراف که به مغازه‌ها اختصاص دارد، وسیع‌تر و پرکارتر است.
بخش‌هاى قدیم بازار تهران با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنایى آنها از روزنه‌هاى تعبیه شده در گنبدهاى آجرى آن تأمین مى‌شود. اما بخش‌هاى صدمه‌دیده یا جدید بازار با مصالح جدید و موقتى پوشش یافته و فاقد معمارى در خور توجهى است.
چهار سوق بزرگ که در بازارى به همین نام قرار گرفته فضاى هشت ضلعى است که با گنبد مدور نسبتاً کوتاهى پوشش شده و سطح داخل آن داراى گچ‌کارى است. این بنا در سال ۱۲۲۲ قمری ساخته شده است.
بازار و سراى امیر از دیگر بخش‌هاى جالب توجه مجموعه است که در حدود سال‌هاى ۶۸-۱۲۶۷ قمری از اموال میرزا تقى‌خان امیرکبیر، توسط شیخ عبدالحسین (شیخ‌العراقین) به همراه مسجد و مدرسه‌اى معروف به شیخ عبدالحسین ساخته شده و عواید آن وقف مسجد و مدرسه شده است. تیمچه حاجب‌الدوله در کنار مسجد امام قرار دارد و از باارزش‌ترین بناهاى بازار است که در دوره ناصرالدین‌شاه توسط حاج‌على خان حاجب‌الدوله ساخته شده است. در دوره اخیر در فضاى داخلى این بنا، مجموعه تجارى جدیدى ساخته‌اند که اصالت و صورت قدیم بنا را دگرگون کرده است. از بناهاى دیگر بازار، تیمچه مهدیه در ابتداى بازار امیر (کفاشان) است که داراى پوشش عظیم ضربى و یزدى‌بندى عالى است.
