گنبد پيرمحله

اشاره: دوست عزيز، امين؛

با توجه به علاقه‌اي که به گنبد پيرمحله نشان مي‌دادي و دغدغه‌اي که نسبت به آن داري، هم‌چنين عدم شناخت آن توسط خيلي از مخاطبان ورگ، بخشي از کتاب دکتر منوچهر ستوده [از آستارا تا استارباد] را که به معرفي اين گنبد مي‌پردازد بدون هيچ کم و کاستي به همراه عکس‌هايي که در دو نوبت از اين محل گرفته‌ام، تقديم مي‌کنم. اميدوارم مورد استفاده قرار گيرد. عکس‌ها در دو نوبت گرفته شده، به همين دليل تفاوت‌هايي از نظر نور و... دارد.

نيما فريد مجتهدي

nima.mojtahedi[at]yahoo.com

دهکده‌ي پيرمحله‌ي رانکوه، ده کيلومتري رودسر است. از حسن‌سرا که هفت کيلومتري شرق رودسر است، جادهاي به طرف جنوب ميرود و از دهکدههاي اسماعيلآباد (=بي بي نظير)، سالمحله (= سالومه محله)، کيانپشته (=کيوان پشته) و احمدآباد ميگذرد. نرسيده به دهکده‌ي رودميانه، راه پيرمحله، از دست راست جاده جدا ميشود و مستقيماً به پيرمحله ميرود. اين دهکده گيلک‌نشين و جمعيت آن به سي خانوار ميرسد.

در اين دهکده گنبدي آجري با ملاط گچ است که نسبت به بناهاي تاريخي گيلان بيسابقه است. اين بنا شامل گنبدي هشت ضلعي در جنوب (شکل 1 و 2) و دو اتاق و يک راهرو متصل به آن، در شمال است. در زير گنبد دوپوشي (شکل 3) که قسمت اصلي بناست، روزي جسد مرد بزرگي يا اجساد خاندان سرشناسي به خاک سپرده شده است. دو اتاق متصل به آن نيز مخصوص حفّاظ بنا شده است تا در آن‌جا به خواندن کلام الله مجيد مشغول باشند. از قرار تقرير آقا سيد هاشم سجادي، کف بقعه يا بناي اصلي، شش پله داشته است. اين پله‌ها به نظر نويسنده به سردابي که زير کف فعلي بقعه است، مي‌رفته است (شکل 4و5).

بنا، کرسي بلند و کرسي آن آجري است. ضلع شرقي آن 880 و ضلع شمالي 955 و بلندي کرسي از سطح زمين اصلي 30 سانتي متر و پهناي کرسي 45 سانتي متر است. درازاي شرقي بنا 820 و درازاي اضلاع خارجي گنبد 360 سانتي‌متر است. دهنه‌ي درگاه هر ضلع 220 و پهناي مدخل اصلي بنا که شمالي 180 و بلندي آن 330 سانتي‌متر است. پهناي در ورودي گنبد اصلي 110 و در ورودي اتاق شرقي و غربي90 و پهناي راهروي ميان دو اتاق 180 و درازاي آن 280 سانتي‌متر است. و پهنا و درازاي اتاق غربي 190 180 سانتي‌متر است. دهنه‌ي در ورودي پلکان بام که در اين اتاق است 70 سانتي متر و همين دهنه پس از بالا رفتن از دو پله 80 سانتي‌متر مي‌شود. بلندي پله‌ها 25 سانتي‌متر و درازا و پهناي اتاق شرقي 245 185 سانتي‌متر و درازا و پهناي پنجره‌ي غربي و شرقي گنبد 100 80 سانتي‌متر است. در ورودي شرقي و غربي که زير دو پنجره‌ها قرار دارد، به پهناي 105 سانتي‌متر و بلندي 180 سانتي‌متر است. درازاي داخلي اضلاع گنبد 185 و دهنه‌ي هر درگاه ميان اضلاع، 130 سانتي‌متر است. قطر دايره‌ي گنبد از دو کنج مقابل هم 480 سانتي‌متر و قطر دايره از داخل طاق‌نماها 530 سانتي‌متر است (شکل 6). دهنه‌ي محراب گنبد 90 و بلندي آن 170 سانتي‌متر است. بلندي طاق‌نماهاي داخلي به 330 سانتي‌متر مي‌رسد. (شکل 7 ) عمق طاق‌نماهاي دروني و بيروني گنبد 40 سانتي‌متر و قطر ديوار گنبد 115 سانتي‌متر و قطر ديوار اتاق‌ها 65 سانتي‌متر است.

در اتاق غربي، پلکاني است که با هيجده پله‌ي بيست و پنج سانتي‌متري به بام اتاق‌ها و راهرو مي‌رود. (شکل 8و9) عظمت گنبد از بام بيشتر محسوس است. بلندي کمربند گنبد 185 سانتي‌متر و محيط دايره‌ي اين کمربند بيست متر تمام است. بلندي گنبد بيروني 550 سانتي‌متر و قطر طاق آن 70 سانتي متر و فاصله‌ي ميان گنبد دروني و بيروني50 سانتي‌متر است.

اگر براي بناهاي تاريخي گيلان عجايب هفتگانه‌اي در نظر بگيريم، گنبد پيرمحله بي‌شک يکي از آن‌ها خواهد بود.