نيلوفر کسري

 

در بين مدارسي که توسط مسيونرهاي خارجي در ايران تأسيس شد، فرانسويان جايگاه ويژه‌اي دارند. اينان نه تنها بيشترين مدارس مذهبي را در کشورمان ايجاد کردند، بلکه فعاليت چشمگيري در توسعه فرهنگ و جذب جوانان ايراني از خود بروز دادند. عمده‌ترين مدارس فرانسوي در ايران عبارت بودند از : مدرسه سن لوئي، فرانکو پرسان، سن ژوزف ، آليانس بني اسرائليت.

 

مدرسه سن لوئي

اين مدرسه توسط مسيون لازاريستها که يکي از فرق مسيحيان کاتوليک بودند در سال 1862م (1278ق/1241ش) براي پسران تأسيس شد. هدف اين مدرسه در ابتدا جذب ارمنيان ايران و تغيير آيين آنها به مذهب کاتوليک بود. در آغاز مدرسه داراي 5 کلاس بود و دانش‌آموزان پس از گذراندن کلاسهاي اول تا چهارم تصديق نامه خود را از وزارت معارف دريافت مي کردند ولي در پايان کلاس پنجم تصديق نامه ابتدايي فرانسه به آنها داده مي شد.

 

پس از مشروطيت بنابه درخواست سفارت فرانسه و پيشنهاد وزارت معارف مبلغ ماهيانه صد تومان به اين مدرسه اختصاص يافت. در مقابل مدرسه موظف بود شاگرداني را که وزارت معارف به آن مدرسه معرفي مي کرد بپذيرد.

 

شرايط پذيرش رايگان شاگردان براي مقطع متوسطه عبارت بود از نداشتن استطاعت مالي و دارا بودن تصديق دوره ابتدايي. مدرسه موظف بود هر ماهه صورتي از ورقه تحصيلي شاگردان را به وزارت معارف ارسال کند. ¹ اين مدرسه فعاليت خود را تا روي کار آمدن سلسله پهلوي ادامه داد و در اواخر دورة رضا شاه تعطيل شد.

 

مدرسه فرانکو پرسان

اين مدرسه در سال 1287 ش (1908 م) به وسيله مسيو يوسف خان ريشارد (مؤدب‌الملک) تأسيس شد. او در ابتدا اين مدرسه را به صورت کلاس خصوصي در منزل خود تأسيس کرد ولي با استقبال مردم چند سال بعد به يکي از اولين مدارس دخترانه عصر مشروطيت تبديل شد. از سال 1295 ش عده اي از فارغ‌التحصيلان دختر اين مدرسه براي معلمي تربيت مي شدند و ديپلم خود را از وزارت معارف اخذ مي‌نمودند. اين مدرسه از سال 1313 ش تحت مديريت مسيو هاز اداره مي شد و پس از شهريور 1320ش به نام مدرسه رازي تغيير نام داد و توسط معلمين ايراني اداره گشت.

 

مدرسه سن ژوزف

اين مدرسه در سال 1265 ش (1887م) توسط مسيون کاتوليک هاي فرانسوي در تهران  فعاليت خود را آغاز کرد. محل مدرسه در خيابان ارامنه تهران قرار داشت و فقط مقطع ابتدايي را دارا بود . اين مدرسه در ابتدا فقط دانش‌آموزان دختر را مي پذيرفت ولي بعدها کلاسهــاي جداگانه اي براي پسرها تشکيل داد. در سال 1308 تعداد دانش‌آموزان مدرسه 99 دختر و 33 نفر پسر گزارش شده است. اين مدرسه اعانه از وزارت معارف دريافت مي کرد و موظف به اجراي پروگرام وزارت معارف بود و مي بايست دروس مورد قبول وزارت علوم را تدريس نمايد.

 

اين مدرسه بعدها به نام دبستان و دبيرستان منوچهري به رسميت شناخته شد ولي از 1320ش به بعد از فعاليت مؤسسات خارجي جلوگيري به عمل آمد و مدرسه تعطيل شد، ولي کلاسهاي فرانسه براي اطفال خارجي همچنان داير بود. در سال 1332 ش بخش فارسي آن نيز با نام دبستان و دبيرستان ژاندارک به مديريت خانم بدرالملوک پازارگادي شروع به کار کرد. ²    

 

مدرسه ژاندارک

اين مدرسه توسط دختران تارک دنيا براي تحصيل دختران ارمني و اقليتهاي مذهبي تآسيس شد و به صورت دارالايتام اداره مي شد. بعدها نام ژاندارک را براي خود برگزيد و داراي دورة ابتدايي و متوسط بود. از عصر ناصري به بعد از دختران مسلمان نيز ثبت نام به عمل آورد و در آن، کلاس درس مسلمانها و ارامنه جداگانه بود. در کلاس درس ارامنه، فارسي تدريس نمي شد. از سال 1304 ش به بعد زبان فارسي را بنابه بخشنامه وزارت علوم به طور متفرقه در دروس خود گنجاند.

 

مدارس آليانس بني اسرائليت

اين مدرسه بر اساس گردآوري فرزندان يهوديان ايران در يک مرکز آموزش بنيان گذارده شد و نمايندگان آليانس اسرائليت پس از ملاقات با ناصرالدين شاه در سفر او به فرنگ (1873 م/1290 ق) از او اجازه تأسيس مدرسه را کسب کردند. بنابراين در سال 1898م/ 1315 ق اين مدرسه توسط مسيو کازس که از بيروت فرستاده شده بود تأسيس گرديد و اکثر قريب به اتفاق دانش‌آموزان آن به طور رايگان پذيرفته مي‌شدند و لوازم و کتب تدريس فرانسه را از پاريس به تهران آورده براي تعليم زبان يهودي دو نفر روحاني يهودي تعيين شدند. براي تدريس فارسي نيز چند نفر معلم مسلمان استخدام گشتند. مدرسه داراي 6 معلم عبري و فارسي و 421 نفر شاگرد بود. بعدها اين مدرسه به تأسيس کلاسهاي اکابر بزرگسالان و مدرسه دخترانه اقدام کرد و اين مدرسه به واسطه کمکهاي تجار کليمي کرمانشاه و مقرري وزارت علوم به زودي شعبه هايي در همدان، اصفهان، توسيرکان، کرمانشاه ، سنندج و شيراز افتتاح نمود. عموم اين مدارس مختلط بودند . اين مدارس پروگرام وزارت علوم را رعايت نمي‌کردند. با آغاز جنگ جهاني اول و برهم خوردن اوضاع مالي تجار يهودي در ايران، مدارس به حالت تعطيل درآمد و بعد از آن نيز به شکل قبل افتتاح شد. اين مدرسه هم مانند ديگر مدارس خارجي در زمان پهلوي اول تعطيل و بعد از شهريور 1320 با نام مدارس ملي اتحاد گشوده شد. ³    

 

_____________________________________

 

 

 

1. مکاتبات مدرسه سن لوئي به وزارت معارف، موجود در آرشيو سازمان اسناد ملي ايران.

2. انسيه شيخ رضايي، گنجينه اسناد، فصلنامه تحقيقات تاريخي، مقاله " مدارس فرانسوي ".

3. همان، ص 99 .