xalvat@yahoo.com        m.ilbeigi@yahoo.fr         

  

                  

حسن زيرک

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

حسن زيرک (۱۹۲۶-۱۹۷۲) خواننده ترانه‌هاي کردي در مناطق کردنشين غرب ايران بود. از وي آوازها و ترانه‌هاي کردي زيادي به جا مانده‌است.

زندگي

حسن زيرک در ۸ آذر ۱۳۰۰ (۲۹/۱۱/۱۹۲۱ ميلادي) در محلهٔ قلعهٔ سردار شهر کردنشين بوکان به دنيا آمد. در سن‌ پنج سالگي‌ پدرش درگذشت‌ و زندگي‌ را در رنج‌ گذراند. چندي در شهرهاي‌ کردستان‌ ايران و عراق سپري‌ کرد. يکي‌ از شهرهايي‌ که‌ در آن‌ مدت‌ زيادي‌ اقامت‌ داشت‌ کرمانشاه بود. همکاري‌ او در اين‌ شهر با هنرمندان‌ برجسته‌ کرمانشاهي‌ همچون‌ مجتبي‌ ميرزاده‌، محمد عبدالصمدي‌، اکبر ايزدي‌ و بهمن‌ پولکي‌ سبب‌ خلق‌ آثار زيبايي‌ شد. وقتي در‌ عراق‌ بود در مسافرخانه‌ «فه‌نده‌ق‌ شمال»‌ به‌ شاگردي‌ پرداخت. روزي‌ هنگام‌ نظافت‌ که‌ مشغول‌ زمزمه‌ يکي‌ از ترانه‌هايش‌ بود‌ مسافري‌ به‌ نام‌ جلال طالباني (رهبر اتحاديه‌ ميهني‌ کردستان‌ عراق و رئيس جمهور کنوني دولت موقت عراق) که‌ در آنجا اقامت‌ داشت‌ با شنيدن‌ صداي‌ حسن‌ زيرک‌ او را به‌ راديو بغداد برد‌ و در آنجا مشغول‌ به‌ کار مي‌شود. مدتي در بخش‌ کردي‌ راديو بغداد همکاري‌ کرد. از سال‌ ۱۳۳۷ که‌ بخش‌ کردي‌ راديو ايران‌ در تهران‌ گشايش يافت همکاري‌ خود را با اين‌ مرکز آغاز کرد. آثاري که حسن‌ زيرک‌ در راديو تهران‌ به‌ ضبط‌ رسانيد اغلب‌ با ساز اساتيدي‌ همچون‌ حسين‌ ياحقي‌، حسن‌ کسايي‌، جليل‌ شهناز، جهانگير ملک‌، احمد عبادي‌ و سرپرستي‌ مشير همايون‌ شهردار همراه‌ بود.

حسن‌ زيرک‌ گرچه‌ به خاطر شرايط‌ سخت‌ زندگي‌ از تحصيل‌ بي‌بهره‌ ماند ولي‌ استعداد کم‌نظيري‌ در سرودن‌ شعر و آهنگسازي‌ کردي‌ داشت‌. اين‌ استعداد به‌ همراه‌ صداي‌ منحصر به‌ فرد، سبب‌ گرديد که‌ ترانه‌هايش‌ در سرتاسر کردستان‌ محبوبيت‌ يافت‌. صداي‌ او همچنان در مناطق‌ کردنشين‌ و در کوچه و خيابان و از خانه‌ها و مغازه‌ها بگوش مي‌رسد.

حسن‌ زيرک‌ با خانم‌ ميديا زندي‌ گوينده‌ بخش‌ کردي‌ راديو تهران‌ ازدواج‌ کرد که‌ حاصل‌ آن‌ ازدواج‌ دو دختر به‌ نامهاي‌ مهتاب‌ (آرزو) و مهناز (ساکار) بود. او‌ چند ترانه‌ را براي‌ فرزندانش‌ اجرا کرده‌ است‌.

حسن‌ زيرک‌ نه‌ در ايران‌ و نه‌ در عراق‌ روي‌ خوشي‌ و راحتي‌ و آزادي‌ را نديد. رفتار دولت‌ وقت‌ ايران با حسن‌ زيرک‌ او را دچار مشکل‌ فراواني‌ کرد، به ويژه‌ وقتي‌ که‌ دکتر شيخ‌ عابد سراج‌الديني‌ رييس‌ وقت‌ برنامه‌هاي‌ کردي‌ راديو تهران‌ بود به‌ او اجازه‌ کار نداد و اين‌ کار سراج‌الدين‌ چنان‌ تأثير منفي‌ بر دل‌ لطيف‌ حسن‌ گذاشت‌ که‌ ديگر به‌ راديو برنگشت‌ و با دلي‌ شکسته‌ باروبنه خود را به‌ سوي‌ بغداد پيچيد. در آنجا نيز او را دچار مشکل‌ کردند. او را گرفته‌ و روانه‌ زندان‌ کردند، در آنجا زيرک را به‌ پنکه‌ سقفي‌ بسته‌ و شکنجه‌ دادند. پس‌ از رهايي‌ از بغداد مجدداً به‌ تهران‌ برگشت‌، در تهران‌ نيز ساواک او را گرفت‌ و شکنجه‌ داد که‌ جريان‌ شکنجه‌اش‌ در ساواک‌ را خودش‌ در نوار گفته‌ که‌ صداي‌ او هنوز به‌ يادگار مانده‌ است.‌ در سال‌هاي‌ ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۳ در کرمانشاه‌ بود و با راديو کرمانشاه‌ همکاري‌ داشت‌.

سالهاي‌ پاياني‌ زندگي‌ زيرک‌ در تلخي‌ و ناکامي‌ گذشت‌ و چندان به آواز نمي‌پرداخت. در منطقه‌ بوکان‌ قهوه‌خانه‌اي‌ داير کرد و در ميان‌ مردمي‌ که‌ دوست‌شان‌ داشت‌ و دوستش‌ داشتند آخرين‌ نفس‌هايش‌ را در رنج‌ و بيماري‌ کشيد.‌ در چهارم‌ تيرماه‌ ۱۳۵۱ برابر با (۲۶/۶/۱۹۷۲) در بيمارستان‌ بوکان‌ به‌ علت‌ بيماري‌ لاعلاج‌ چشم‌ از جهان‌ فروبست‌ و بر فراز کوه‌ نالشکينه‌ که‌ از کوه‌هاي‌ زيباي‌ آن‌ منطقه‌ است‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد.

نظر ديگران درباره حسن زيرک

همسر حسن‌ زيرک‌ که‌ خود‌ گوينده‌ بخش‌ کردي‌ راديو تهران‌ بود،‌ مي‌نويسد:

«حسن‌ زيرک‌ نزديک‌ به‌ هزار ترانه‌ در تهران‌ و کرمانشاه‌ اجرا کرده‌ بود و بخاطر همين‌ ترانه‌هاي‌ او بود که‌ روزانه‌ نزديک‌ به‌ دوهزار نامه‌ نوشته‌ مي‌شد و حتي‌ درون‌ نامه‌ پول‌ قرار مي‌دادند تا ترانه‌ مورد درخواست‌ آنان‌ پخش شود.‌ برنامه‌هاي‌ کردي‌ راديو تهران‌ و کرمانشاه‌ بخاطر صداي‌ دلنشين‌ حسن‌ زيرک‌ مورد توجه‌ همه‌ قرار گرفته‌ بود و آن‌ موقع‌ هر روز دو بار برنامه‌ «ما و شنوندگان» پخش‌ مي‌شد. حسن‌ زيرک‌ با صداي‌ رسا و لذت‌بخش‌ خود باعث‌ معروفيت‌ و کيفيت‌ و شکوفايي‌ برنامه‌هاي‌ کردي‌ در تهران‌ و کرمانشاه‌ شده‌ بود و سيل‌ نامه‌هاي‌ طرفداران‌ ترانه‌هاي‌ او هر روز به‌ راديو جاري‌ بود. اما پس‌ از اين‌ همه‌ خدمت، حسن‌ زيرک‌ را ديگر به‌ راديو راه‌ ندادند واو را از ياد بردند درحالي‌ که‌ در ۲۸ مرداد ۱۳۴۱ که‌ برد ايستگاه‌ راديوي‌ کرمانشاه‌ به‌ صد کيلو وات‌ رسيده‌ بود صداي‌ حسن‌ زيرک‌ به‌ همه‌ شهرها و روستاهاي‌ کردنشين‌ مي‌رسيد.»

شهرام‌ ناظري‌ هنرمند موسيقي‌ سنتي‌ ايران‌ در خصوص‌ صداي‌ حسن‌ زيرک‌ چنين‌ اظهار داشت‌:

«در خصوص‌ مرحوم‌ حسن‌ زيرک‌، در مجموع‌ فقط‌ مي‌توانم‌ بگويم‌ که‌ يک‌ انسان‌ نابغه‌ به‌ معناي‌ واقعي‌ بود. يعني‌ در همان‌ لحظه‌ که‌ وارد ارکستر راديو مي‌شد و به‌ اتاق‌ ضبط‌ مي‌رفت‌ بداهتا هم‌ شعر مي‌سرود، هم‌ آهنگ‌ مي‌ساخت‌ و هم‌ آن‌ را مي‌خواند که‌ تا کنون‌ چنين‌ موردي‌ در موسيقي‌ سابقه‌ نداشته‌ است‌. با توجه‌ به‌ اين‌ نکته‌ که‌ ايشان‌ سواد خواندن‌ و نوشتن‌ هم‌ نداشتند اما موسيقي‌ و شعر را به‌ صورت‌ الهامي‌ و حفظ‌ شده‌ مي‌خواند و واقعا از افراد کاملاً استثنايي‌ و از نوابغ‌ موسيقي‌ کردي‌ بودند و بنده‌ در ميان‌ خوانندگان‌ کرد علاقه‌ خاصي‌ به‌ صداي‌ حسن‌ زيرک‌ دارم‌.»

فاروق‌ صفي‌زاده‌ بوره‌که‌اي‌، از پژوهندگان معاصر در خصوص‌ حسن‌ زيرک‌ مي‌ نويسد:

«حسن‌ زيرک‌ بيش‌ از هزار و پانصد ترانه‌ ساخته‌ است‌ و همه‌ آهنگ‌هاي‌ ترانه‌ها و بيشتر سروده‌هاي‌ آن‌ را خود مي‌ساخته‌ و مي‌سروده‌ است‌. از آهنگ‌هاي‌ اين‌ هنرمند بزرگ‌ بيشتر ترانه‌سرايان‌ امروز فارس‌ و کرد و بيگانه‌ و ترک‌ نيز سود جسته‌اند و امروز هر آهنگي‌ که‌ پديد مي‌آيد نشاني‌ از آهنگ‌هاي‌ اين‌ هنرمند را در خود نهفته‌ دارد، هنگامي‌ که‌ به‌ آهنگ‌هاي‌ او گوش‌ فرا مي‌دهي‌، زندگي‌ را با همه‌ آزارها و مويه‌ها و رنج‌هايش‌ درمي‌يابي‌. بر همين‌ پايه‌ آهنگ‌هاي‌ حسن‌ زيرک‌ نشانه‌ زندگي‌ هر کرد آريايي‌ رنج‌کشيده‌ را در خود نهفته‌ دارد.

مجتبي‌ ميرزاده‌ نوازنده‌ ويولون‌ و موسيقيداني که‌ در تمام‌ آثار حسن‌ زيرک‌ در دهه‌ ۱۳۴۰ در ارکستر راديو کرمانشاه‌ نوازندگي‌ و تنظيم‌ آهنگ‌هاي‌ او را به‌ عهده‌ داشته‌ در مورد اين‌ هنرمند فقيد در گفت‌وگو با راقم‌ اين‌ سطور چنين‌ اظهار داشت‌:

«حسن‌ زيرک‌ با اينکه‌ مطلقاً سواد نداشت‌ اما اشعار اغلب‌ آثارش‌ را به‌ صورت‌ بداهه‌ و در آن‌ لحظه‌ که‌ مي‌خواند مي‌سرود و از حافظه‌اي‌ بسيار قوي‌ در حفظ‌ شعر و آهنگ‌ و مقام‌هاي‌ کردي‌ برخوردار بود و بايد گفت‌ که‌ حسن‌ زيرک‌ هيچ‌گاه‌ در موسيقي‌ کرد تکرار نخواهد شد چرا که‌ ماندگارترين‌ و زيباترين‌ نغمات‌ کردي‌ را خلق‌ کرد و اينک‌ نه تنها در ايران‌ حتي‌ در ميان‌ کردهاي‌ عراق‌، سوئد و ساير نقاط‌ جهان‌ آثار و نام‌ و ياد او از مقام‌ و منزلت‌ والايي‌ برخوردار است‌.»

بيژن‌ کامکار خواننده‌ و نوازنده،‌ با اعلام‌ اين‌ مطلب‌ که‌ علاقه‌زيادي‌ به‌ صداي‌ مرحوم‌ حسن‌ زيرک‌ دارد گفته است‌:

«حسن‌ زيرک‌ يکي‌ از برجستگان‌ موسيقي‌ کرد به‌ شمار مي‌ آيد و خيلي‌ از آهنگ‌هاي‌ کردي‌ يا فارسي‌ که‌ الان‌ به‌ اجرا در مي‌آيد الهام‌ گرفته‌ از آثار آن‌ هنرمند است‌ و شهرت‌ و محبوبيت‌ حسن‌ زيرک‌ فقط‌ محدود به‌ مرزهاي‌ ايران‌ نيست‌ بلکه‌ در کشورهاي‌ اروپايي‌ وتمام‌ نقاط‌ کردنشين‌ جهان‌ امتداد دارد.»