|
|
|
|
|
|
|
شناختی بر موسیقی ایرانی بنابر شواهد تاریخی, موسیقی ایرانی یکی از قدیمی ترین موسیقیهای جهان بشمار می رود. از گذشته های دور, موسیقی ما از «ردیف» تشکیل شده بود. از جامع ترین ردیفهایی که از گذشته به دست ما رسیده است, می توان به ردیف «میرزا عبدالله» و «میرزاحسینقلی» اشاره کرد که ایشان آنرا به صورت سینه به سینه می آموختند ولی بالاخره « علینقی وزیری» برای اولین بار توانست ردیف را به خط نت درآورد. (شرح و مقایسه این دو ردیف, بحث مفصلی است که در این مبحث نمی گنجد). ردیف شامل «دستگاه» ها, «آواز» ها و « گوشه» هاست. «گوشه» کوچکترین بخش موسیقی است که از جمع شدن آنها در کنار یکدیگر, «دستگاه» یا « آواز» ( که مجموع آنها را « مقام» های موسیقی می گویند) , بوجود می آید. موسیقی ایرانی دارای 7 دستگاه و 5 آواز است. آوازها خود نیز جزء دستگاههای دیگر محسوب می شوند ولی در عین حال چون گسترده اند, مستقل شده اند. دستگاهها عبارتند از: شور, سه گاه, چهارگاه, همایون, ماهور, راست و پنجگاه و نوا و آوازها نیز عبارتند از: دشتی, افشاری, ابوعطا, بیات ترک و بیات اصفهان. بطوریکه چهار آواز اول (بعلاوه بیات کرد به عقیده برخی اساتید), از ملحقات دستگاه شور و آواز بیات اصفهان نیز جزء دستگاه همایون محسوب می شوند.
گوشه هایی که در یک دستگاه وجود دارند, در عین استقلال, دارای یک حالت مشترکی هستند که باعث قرار گرفتن آنها در یک دستگاه خاص خود می شوند. (نام گذاری گوشه ها, بر مبناهای مختلفی صورت می گرفته است که در آینده به آن اشاره خواهد شد)
طبق ردیف, هر دستگاه و آواز با «درآمد» آغاز شده و پس از اجرای گوشه های متعلق به آن در جایی به اوج خود می رسد ( به طور مثال گوشه عشاق, اوج آواز بیات اصفهان و گوشه های عراق نیز اوج دستگاه ماهور است) و سپس با قطعه ای ضربی که به آن «رنگ» می گویند, به پایان می رسد. قطعات ضربی ای نیز از گذشته هنوز در ردیف باقی مانده اند که ابداع کننده های آنها مشخص نیستند ( مانند ضربی گرایلی, یک چوبه, رنگ نستازی و...). بعدها, قطعه ای نیز معمول شد که آنرا قبل از درآمد می نواختند که به «پیش درآمد» معروف شد. سئوالی که اکنون به ذهن می رسد این است که چگونه می توان دستگاهها را از یکدیگر متمایز نمود ؟
نت ایست یا فرود نیز به نتی گفته می شود که آن دستگاه با آن ختم می شود و به پایان می رسد (به طور مثال نت ایست در دستگاه شور «سل» و در آواز افشاری «فا» یا «دو» است). با اطلاع به این معلومات, نوازنده و خواننده می تواند در یک دستگاه, آواز و یا گوشه, بداهه نوازی و بداهه خوانی کند و حتی می تواند برای وسعت بیشتر کار خود, به اجرای «مرکب نوازی» یا «مرکب خوانی» (مدولاسیون) نیز بپردازد. مدولاسیون در موسیقی ایرانی, ترکیب و کنار هم آوردن گوشه های یک یا چند دستگاه یا آواز مختلف است که به اصطلاح, به جهش از گوشه ای از یک دستگاه به گوشه ای از دستگاه دیگر اطلاق می شود. این امر مستلزم تیزهوشی و آگاهی بالای موسیقایی نوازنده وخواننده است. ( به طور مثال می توان پس از گوشه حجاز در آواز ابوعطا, به اجرای آواز دشتی پرداخت. بدلیل اینکه هر دو دارای یک نت شاهد هستند.)
در دستگاهها و آوازهای گوناگون, گاهی گوشه های هم نامی دیده می شوند ( مانند گوشه شکسته که در دستگاه ماهور و آواز بیات ترک مشترک هستند) و با این که تفاوتهایی از نظر کوک با یکدیگر دارند, ولی می توان گفت که دارای حالاتی نسبتا مشترک هستند. در ضمن بخش هایی در ردیف قرار دارند که نمی توان به آنها نام گوشه نهاد بلکه فقط نوعی حالت است. (مانند حزین و کرشمه که در تمامی مقامهای موسیقی وجود دارند). آگاهی پیدا کردن کامل و گسترده بر ردیف و تسلط بر آن, مستلزم سالها تلمذ در نزد استاد است و پس از آن است که نوازنده, خواننده و آهنگساز, می تواند آثار بزرگ و بیاد ماندنی از خود یادگار بگذارد. تفاوت افراد در ساختن قطعات و فرمهای مختلف موسیقی, بر می گردد به علم و استعداد یک آهنگساز که چگونه از همین ردیف که معیار موسیقی ایرانی است, استفاده کند. نکته بسیار جالب این که هر یک از دستگاهها, آوازها وحتی گوشه ها, حس و حال خاص خود را به شنونده منتقل می کنند
|
|
|
آواز
بیات اصفهان : نی حسن ناهید
هر
دستگاه , آواز و حتی گوشه, هم دارای «نت شاهد (تونیک)» است و هم «نت ایست». نت
شاهد به نتی گفته می شود که آن دستگاه معمولا با آن شروع شده و در آن بیشتر از
نتهای دیگر نیز تکرار می شود ( مثلا نت شاهد دستگاه سه گاه «لا» و نت شاهد آواز
دشتی «ر» است).
