m.ilbeigi@yahoo.fr               mercredi, 08. mai 2024  

         

       ۱    ۲    ۳   ۴

نقد اقتصاد سیاسی    www.pecritique.com 

 

خسرو پارسا : سواری ناهموار بر ترک دو اسب بالدار !

در کشاکش ائتلاف ها و منشورها

 

 طرح اردشیر محصص

 

میکِشندم از دو جانب این به سویی وان به سویی

مفتیان عقدم به شویی بسته، قاضی ها به شویی

 ائتلاف کوتاه مدت حول رضا پهلوی منحل شد. جمعی که ازجمله برای بهر ه برداری فرصت طلبانه از خیزش اخیر در ایران به وجود آمده بود به سرنوشت محتوم خود گرفتار شد.

در چندوچون این مسئله به قدر کافی نوشته و گفته شده است. ما نه می خواهیم مطالب را تکرار ونه از آنها بهره برداری کنیم. به جزئیاتِ جریاناتِ آنها هم وارد نیستیم، و زدوبندهای پنهانی و آشکار این جمع دست راستی را هم بیش از آنچه در رسانه ها آمده است نمیشناسیم و برایمان اهمیت چندانی هم ندارد. با اینهمه، در سهایی که این پدیده می دهد میتواند برای ما مفید باشد .

۱

تکرار همزمانِ تراژدی و کمد ی

در سال 1301 درست صد سال پیش، رضاخان سردار سپه که به کمک قزاقان و افسران انگلیسی و روسی وابسته به ارتش سفید تزار توانسته بود در داخل ایران قدرت نمایی کند از چند مزیت برخوردار بود. دربار ایران درحال تلاشی، احمدشاه غایب و فراری، دولتمردان در نهایت بی کفایتی، کوشش برای تشکیل سیزده کابینه در عرض یکسال بی فایده و ... برای همگان روشن کرده بود که کشور غیر قابل حکومت است. عده ای از مردم و نیز روشنفکران دنبال مفرّی می گشتند. رضاخان و سید ضیاء (عامل مستقیم و شناخته شده ی انگلیس) نه تنها از حمایت آشکار انگلیس برخوردار بودند بلکه حتی از طرف دولت نوپای شوروی که خود به دنبال جنگ با بقایای ارتش سفید بود حمایت میشدند. شوروی که با الغای برخی از جنبه های قراردادهای استعماری روس و ایران محبوبیت زیادی در میان مردم و روشنفکران به دست آورده بود نیز به دلایل خود با تثبیت وضع ایران موافق بود.

شرایط برای رضاخان ایده آل بود ولی چون سلسله ی قاجار هنوز در اسم وجود داشت (و گویا سلطنت فره ایزدی است!) بنابراین رضاخان برقراری جمهوری را عنوان کرد که از قضا مورد توجه بسیاری و از جمله روشنفکران نیز قرار گرفت. طبعاً سنتی ها و روحانیون که غالباً وابسته به رژیم بودند و عد ه ای از روشنفکران که مقاصد رضاخان را می دانستند، مخالفت کردند. دامنه ی این موافقت ها و مخالفت ها چنان بالا گرفت که مطالعه ی آن به راستی آموزنده است. آنچه در این میان آشکار شد این بود که رضاخان علاوه بر قلدریِ نظامی، یک بازیگر و توطئه گرِ سیاسی هم هست. زدوبنده ای فراوان او، استفاده ی او از اوباش و اراذل و مزدوران جنبه های جدیدی از شخصیت او را نشان داد. بااینهمه، هیاهوی جمهوری خواهی خوابید و این زمینه ای شد برای استمرار سلطنت در قالبی جدید و سلسله ای جدید. در آن شرایط در ایران چنان رعب و وحشتی حاکم شده بود که جز تنی چند یارای مقاومت نیافتند .

منظور من از ذکر این نکته نه تکرار تاریخ که در بسیاری متون به طور مفصل نگاشته شده و در دسترس است، بلکه یادآوری بازیِ همزمان رضاخان با دو اسب جمهوری و سلطنت بود. کاری که اکنون به صورتی مضحک نقشه ی رضا پهلوی شده است. سلطنت؟ جمهوری؟ هرکدام را بخواهید، من هستم .

۲

تقلید ناشیانه

رضا پهلوی پس از درگذشتِ پدرش بلافاصله خود را شاه خواند. کسی تحویلش نگرفت، حتی کشورهایی که حامی اش بودند آنرا به شوخی برگزار کردند. بنابراین از سلطنت صرفنظر کرده و دوباره تبدیل به ولیعهد و سپس شاهزاده شد، اما در عین حال گفت که در ته قلب جمهوری خواه هستم ولی البته سلطنت را هم رد نمی کنم! بازی ناشیانه و مضحک و تکراری سواریِ همزمان بر ترک دو اسب. شاهزاده، ولیعهد، شاه، دوباره ولیعهد، اکنو ن وکیل و شاهزاده، فردا شاه یا حداقل رئیس جمهور! بالاخره یکی وفا کند و او را از این سردرگمی نجات دهد .

۳

ترکیب هوادارا ن

هواداران رضا پهلوی (با مشاورت عظمای پرویز ثابتی و شهریار آهی و...) البته طیفی هستند گوناگون، و در این میان بازیِ ناشیانه ی خودِ رضا پهلوی تماشایی است. او که می داند قسمت اعظم هوادارانش یا ساواکی های سابق یا مدیران و دزدانی هستند که هریک ثروت عظیمی را ربوده اند و در فکر بازگشت به ایران و سلب مصادره ی اموال باقیمانده شان یا کسب مقامات عالیه هستند، در برزخی گیرکرده است که فرار از آن کار ساد ه ای نیست. او حتی جرأت انتقاد از اقدامات افشاشده ی پدرش را هم ندارد. هنوز سازمان منفور و جنایتکاری مانند ساواک را نمی تواند محکوم کند چون بخش مهمی از هواداران او همین ها هستند. علاوه بر اپوزیسیون حتی عده ای از مقامات بالای رژیم سابق هم در مصاحبه ها و نوشته های خود مجبور به افشای بسیاری از جنایات و خیانت های رژیم شاه شده اند. بیچاره رضا پهلوی چه کند. سکوت، سکوت، سکوت. چون با هر گفته ای عده ای را از دست خواهد داد. پایه های او اینها هستند. هم آنها هستند که مانند هواداران رضاخا ن پس از کودتای 99 و سپس فرزندش پس از کودتای 28 مرداد، از هم اکنون همان صحنه های اوباشی و قلدربازی و زدوخورد را در خارج از کشور به وجود می آورند. و عده ای هم روحت شاد میگویند. طبیعی است و گویا! چند بار این مسئله باید تکرار شود؟

عده ای هم هستند که فکر می کنند در زیر لوای سلطنت بیشتر می توان امیدوار به یکپارچگی کشور بود. چرایش را نمی دانم یا خود نمی دانند. صرفاً امیدوارند. این متوهمین را می توان از جمعِ شیادان نابه کار که هسته ی اصلی هستند جدا دانست. اینها مستحق ترحم هستند. زر ق وبرق سلطنتی را دوست دارند، به ویژه در مقابل هیبت و شمایل حاکمان جدید. هم این آدمها را می توان تماشا و حیرت کرد

۴

انگیزه ها

جدی ترین فرد این جمع حامد اسماعیلیون بود. سخنان زیادی در مورد او گفته شده است. ظاهراً قدرت سازماندهی دارد. از همان اوان پیدا بود که او بدون دادن امتیاز نمی توانسته با ترکیبِ نابه جایِ چند مسئله ی جدا، یعنی مسئله ی خیزش ایران، هواپیمای اوکراین و جنگ اوکراین، جمعیت 80 هزار نفری را که به خودی خود مثبت بود سازماندهی کند. قطعاً قدرت هایی در پشت پرده چنین خواسته اند. آیا اسماعیلیون آگاهانه معامله کرده بود یا صرفاً فرصت طلبانه شرایط موجود را به کار گرفته است؟ من نمی دانیم. لابد عده ای بهتر می دانند. قدر مسلم این است که این قدرت نمایی، هم عده ای را مرعوب کرد و هم شاید برای خود اسماعیلیون منجر به ایجاد تصوراتی شد. و طبعاً از دید رضا پهلوی هم پنهان نماند. او را به وسوسه ی استفاده از این قدرت انداخت ولی حاضر هم نبود خودش تحت الشعاع قرار گیرد.

نازنین بنیادی ظاهراً مأمور مستقیمی در این جمع ائتلافی بود. نه کسی او را می شناخت و نه می شناسد. "طفلک" فقط می خواهد "مردم من" مردمی که حتی قبلاً نام او را هم نمی دانستند در دموکراسی زندگی کنند. وقتی ائتلافی می پاشد دیگر به وجود مأمور مستقیم نیازی نیست.

و دیگری مسیح علی نژاد اصلاح طلبِ سابقِ دگردیسی شده که گویا رژیم برای سرش جایزه گذاشته! در حد و اندازه ای نبود و نیست که برای انقلاب ایران استراتژی تعیین کند، ولی سودا می تواند زیاد یا زیاده باشد.

شرکت پاره ای از افراد این جمع در کنفرانس های امنیتی، چه با دعوت و چه بی دعوت، و مجامع بی نالمللی حاکی از زدوبندهای پشت پرده ای ست که قطعاً در جهت مطامع توطئه گران بین المللی است و نه کسب حقوق مردم ایران .

من در مورد انگیزه های شخصی عبدالله مهتدی که ظاهراً برای او آ نقدر قوی بوده است که حاضر بود علیرغم حزبش موضع گیری کند چیزی نمی توانم بگویم. در مورد شیرین عبادی که گفته میشود یکی از دلایل برنده شدن او در جایزه ی نوبل - در مقابل کسانی که همزمان کوشاتر و مؤثرتر از او بودند - مذهبی بودن او بود میتوان گفت که ایشان جایزه ی نوبل را به حد خود کوچک کرد. او می توانست در طول سالها مفیدتر باشد و می توانست قبل از دچارشدن در چنین مخمصه ای دوراندیشی بیشتری داشته باشد.

۵

دموکراسی

به هرحال این جمع از ابتدا نشان داد که رضا پهلوی فرزندِ خَلف پدرش است. از آ نچه تا کنون برملا شده یکی این است که شخص ایشان، علیرغم نظر همه ی دیگران میخواست ه اند تعیین کند که چه کسی به جمع بپیوندد یا نپیوندد. امر امر ملوکانه بوده است. و در این امر که چه سیاست هایی اتخاذ شود یا نشود ایشان از کسی در این ائتلاف سؤالی نمی کرده اند وجوابی هم نمیداده اند. دیگران حواری ایشان تصور میشده اند.

و این رفتار رضا پهلوی در کوتاه مدت آن هم در یک جمعی ائتلافی است که نمودار کامل تعلق خاطر او به امر دموکراسی است ! خنده دار است. نیست؟ و طبیعی است که اولین کسی که این رفتار را برنتابد، یعنی کسی که استخوانی در بدن دارد، حامد اسماعیلیون باشد .

ما نیز در مورد حدت و شدت اختلافات این جمع بسیار شنیده ایم ولی واقعاً برای ما بلاموضوع است. رضا پهلوی هرطور بخواهد تصمیم می گیرد. از ابتدا حق وتو دارد. مرحوم پدر ایشان لااقل در ابتدای کارش از روی ناچاری قدری بیشتر به موازین دموکراتیک تظاهر می کرد!

۶

وکالت

از این هیئت بگذریم و بدانیم که این تنها نمونه ای از برخی حرکات جمعی در جامعه ی عقب افتاده ی ماست. ظاهراً هزاران نفر (چند هزار؟) به رضا پهلوی "وکالت دادند" .ظاهراً وکالت داده اند که هرکاری خواست بکند، با هرکه خواست تماس بگیرد. در هر زدوبندی که مناسب دید شرکت کند و به کسی هم گزارش ندهد! شرم بر این وکالت دهندگان! حتی لبیک گفتن هم چنین نیست. حتی حواریون هم اینطور چک سفید به مُرسلین نمی دادند! من به تو وکالت می دهم و تو اصلاً لازم نیست با من مشورت کنی، به من گزارش دهی، و من هم لازم نیست بدانم چه کار کرده ای و چه کار می خواهی بکنی! اگر این وکالت است خاک بر سر این وکالت و این دموکراسی. انفصال کامل عقل است .

من هستم. همین طور که می بینید دموکرات هم هستم . حال اگر بعد از رسیدن به قدرت جور دیگری عمل کردم، مثل همه ی حکام ، از من گله نکنید . از ساده لوحی خودتان بنالید .

۷

شکیلات

یکی از مدعیانِ اصلیِ رهبری اپوزیسیونِ دیگری در خارج از کشور در یکی از رسانه ها گفت که قبلاً اگر می خواستیم اعلامیه ای بدهیم باید به بیش از 20 نفر آنرا نشان می دادیم و لذا کار عقب می افتاد. آ نرا به 10نفر تقلیل دادیم کار بهتر شد ولی باز خوب نبود. اکنون ترتیبی داده ایم که اعلامیه را می نویسیم و پخش میکنیم. از این بهتر نمی شود!

شهریار آهی در ابتدای تشکیل این هیئت جدید رسماً گفت ما ترجیح می دهیم با افراد کار کنیم نه با تشکیلات چون در غیر این صورت کار دشوار می شود. چه قدر راست می گوید. وقتی قرار است یک نفر حکم براند ولی دیگران باید با تشکیلات خود مشورت کنند کار سخت می شود! به همین دلیل است که دموکراسی امر سختی است و در استبداد کارها سریع تر پیش می رود.

اینها سخنان حکیمانه ای است که کم نشنیده ایم. طرفداران خیلی جدی هم دارد. حق هم دارند ولی چرا ادای دموکراسی را درمی آورند. ما عده ای بدبخت، منفصل از عقل، گلّه ی ناوارد، گریزان از آزادی هستیم. صرفاً می خواهیم چوپانی داشته باشیم که نان و علف ما را تأمین کند .

جالب است که باز یکی از مدعیانِ رهبری "حزبی" دیگردر خارج از کشور اندرزوار به شاهزاده توصیه می کند که رابطه ی وکیل و موکل بهتر باشد. این دوستانِ مخلص شاه فراموش می کنند که هر نوع تشکیلاتی مُخل استبداد است.  رضاخان نه تنها همهی سازما نهای مدنی و سیاسی را منحل کرد بلکه حزب "جوانان ایران" طرفدارِ خودش را هم منحل کرد. و باز اینها فراموش می کنند که بازی های احزاب فرمایشی زمان شاه هم بالاخره منجر شد به نفی تشکیلات یعنی تأسیس یک حزبِ واحدِ رستاخیز که آ نهم منحل شد. حزب فقط رستاخیز. به نظر آشنا می آید! تا کی آقایان خود را گول می زنند یا سعی در فریب مردم دارند و چه منافعی پشت پرده است؟ اینها هم به ما مربوط هست و هم نیست. ادب را می توان از بی ادب هم آموخت. اینها به نیروهای پیشرو و چپ چه می آموزند؟ اثرات اینها کم تر یا بیشتر در جامعه ی ایران چیست. توهم زایی و توهّم زدایی چه آثاری خواهد داشت. اینها اما به ما مربوط است .

۸

منشورها

اکنون عده ای می کوشند که با نوشتن پلاتفرم و منشورهایی به نیازهای جامعه در هماهنگ کردن نیروها پاسخ دهند. این به خودی خود طبیعی و مثبت است. اما به نظر می رسد تا زمانی که این ها جنبشِ مردمی واقعی را  نمایندگی کنند حداکثر به صورت "بیانِ خواست"  باشد نه منشور. این می تواند ناخواسته به صورت نوعی مسابقه درآید  که در جوّ کنونی هرچه » چپ تر" و " رادیکال تر" باشد مقبولیت بیشتری پیدا کند. این عارضه ای ست که مدتها گریبانگیر بوده است و به نظر من تاکنون نه راهگشا که سدّ راه بوده است. برنامه های حداقل (و طبیعی است حداکثر) هریک زمانِ خاصِ ارائه دارند و از همه مهم تر و اساسی تر این که باید با متن خواست های مطرح اجتماعی هماهنگ و همخوان باشند. برنامه باید یک گام جلوتر باشد نه صد گام، وگرنه فاصله آنقدر زیاد خواهد شد که آنرا نیروهای دیگر که امکانات بیشتر و فرصت طلبی فراوان دارند پرخواهند کرد. هم اکنون در داخل و خارج از کشور مسئله ی منشورنویسی نوعی اشتغال خاطر شده است، و من کسانی را می شناسم که بدون کوچکترین تجربه ی میدانی منشورنویسی میکنند. در حقیقت جامعه از فرط وفور در مضیقه می افتد! برنامه، پلاتفرم، مانیفست، منشور، خواست و آرمان ... یکی نیستند. حدود و ثغور را باید رعایت کرد که ناخواسته موجب سردرگمی نشود. این کار به عهده ی نیروهایی است که در میدان هستند. بنابراین باید از حرکاتی که در این زمینه ها شده و می شود حمایت - حمایت نقادانه - کرد .

اردیبهشت 1403

 

بالای صفحه