xalvat@yahoo.com        m.ilbeigi@yahoo.fr          

  

                                 

دين زرتشتي       تاريخ         فرزانگان         ادبيات           هنر             گفتگو                http://www.yataahoo.com

  ايوان مدائن(طاق کسری)

 آرزو بهارتانيا

ساسانيان خودراازاعقاب پارسي هامي دانستندوهمواره به عظمت واعتلاي ايران وقدرت واعتبارحکومت خود توجه داشتند.هرچند که به علت جنگهاي متوالي که با روميان همسايه غربي ايران داشتندقادر به احداث ساختمانها و کاخهاي بزرگ مانند پارس ها نشدند، وليکن سعي کردند که بناهاي باارزش رابااستفاده از مصالح ساختماني اطراف هرکاخ به وجود آورند که خوشبختانه بسياري ازاين آثار درايران کنوني باقيمانده است، اماتعدادي از آنها درکشورهاي اطراف قرار گرفته اند.

ازآنجا که دين رسمي کشور درزمان ساسانيان دين زرتشتي بوده لذا براي آتش احترام خاصي قائل بودندوآن رامقدس مي شمردند وبراي نگهداري ونگهباني ازآتش پرستشگاه ياجايگاه هاي مخصوص مي ساختند، آتش مقدس دراين پرستشگاه ها طبق سنت‌هاي مذهبي ساسانيان توسط کاهنان وپنهان از پرستش کنندگان عام حفاظت مي شد که از آن آتش هاي ديگري مي افروختند و خارج از پرستشگاه درون چهارطاقي هاي(1) باز درمعرض ديد و پرستش عموم قرار مي دادند.

اما به غير ازآتشکده هاي بسياري که درآن زمان ساخته شده، چندين کاخ نيز به دست معماران ساسانيبه وجود آمده اند، که از آن ميان مي توانيم ازکاخ بستان، کاخ قلعه دختر، کاخ نيشاپور ،کاخ خسرو ونيزکاخ سروستان نام ببريم.

هنرمندان دورهٔ ساساني شيوهٔ کارهنري زمان اشکانيان ومانوي راهمچنان پيش گرفتند.به دنبالهٔ جنگ اشکانيان با بيگانگان ، ساسانيان هم حدوداً 300 سال در جدال بودند.پيروزي هاي پي درپي،تحرکي پويابه وجود آورده بود.رابطه ي تجاري با همسايگان ٬ وضع صنايع و هنر رابراي دادوستد وديدهنري وسعت بخشيد.به اين ترتيب٬ هنر دورهٔ ساساني نسبت به گذشته تمايز ويژه اي پيدا کرد.

ايوان مدائن ياطاق کسري يا تيسفون واقع در شهر مدائن در کشور عراق از بناهاي مهم شيوۀ پارتي است.متأ سفانه اين بنا تاکنون مرمت جدي نشده است.

مهمترين قسمت اين کاخ٬ مدخل اصلي آن است که به شکل ايواني عريض ومرتفع ٬ روبه خارج ساخته شده بود وتالار مستطيل شکلي در پشت آن قرار داشته است.طاق بزرگ هلالي قسمت مرکزي رامي پوشاند. در طرفين بخش مرکزي که محور اصلي بنا راتشکيل مي داد٬ راهروها٬ اتاقها وتالارها باپوشش گنبدي وگهواره اي قرار داشتند.

نور تالار اصلي به وسيله يکصدوپنجاه دريچه تأمين مي شده است.طاق بزرگ ايوان مدائن برروي ديواره هاي سرتاسري وبدون ستون بنا شده بود.قسمت جلويي هلالي بزرگ وبخشي ازنماي اصلي کاخ هنوز  پابرجا است.

نماي بدون روزنه کاخ تيسفون به چهار طبقه تقسيم شده وبه وسيلۀ طاقي ها ونيم ستونهايي دراطراف آنهاتزيين شده بود.درترکيب نماي خارجي کاخ،تاثير معماري آشور به چشم مي خورد.

خصوصيات زيادي دراين بنا مشاهده مي شود.اما درويژگي معماري ايران در آن به خوبي آشکار است،يکي استفاده از تناسبات طلايي ايراني(2) است که از آن مستطيلي به اندازۀ 24 گز در40گز به دست آمده(60/42*30/25متر)ودروسط آن طاقي ساخته شده است.

ديگري هم استفاده از مصالح معمولي يا مصالح خشتي است ونه سنگ تراش ٬ پيشرفتگي ها وبقيه نکات همه و همه به صورت محاسبه هاي دقيق بوده است. محاسبه هاي فني دقيقي که قبل ازکارساختماني انجام مي شده درساخت اين بنا به خوبي مشاهده مي شود.

نقاشي ها وحجاري هاي بسياري نيز به چشم مي خورند واين خود نشان مي دهد که هنر نقاشي دراين زمان بيش از زمان اشکاني استقبال مي شده است .زيرا آنچه ازگزارشها برمي آيد (قالي رنگارنگ الوان مداين)وپارچه‌ها وبسياري از لباسهاي پادشاهان اين دوره نشان از کوشش فراوان براي پيشرفت دارد.

(بوحتري)که يکي از سرايندگان عرب درقرن سوم هجري است، هنگامي که ازشام به بغداد مي آمده٬ايوان کسري راديده ودربارۀ تزئينات ونماي داخلي آن نوشته است:« اين کاخ،شما رااز نمونه هاي شگفت آور مردمي آگاه مي کند که زبان هرگز از ذکر عجايب آن نمي تواند خاموش بماند.اگر نقاشي جنگ انطاکيه را نگاه کنيم ٬ اندام به لرزه مي افتد،زيرا مرگ ازآن مي بارد.»

(انوشيروان درزير پرچمي صف آرايي مي کندولباسش به رنگ سبز مايل به زرد است ودرجلوي اومرداني ،يکي نيزه به دست وديگري سپر وزوبين به کف،مي جنگد.اين نقش ونگارها و چهره ها آدمي رابه شک وامي دارند که آيا اينان زندگان لالند ياکه نقشند؟!)

نکتۀ ديگري که بايد به آن توجه داشت تأثير طرز نقاشي وحجاري وديکر هنرهاي ايرانيان اين دوره بر مردم هم جوار است که شواهد،فراواني آن را تأئيد مي کند.

(1)چهار طاقي:بنايي بودند که براي نگهداري وروشن نگهداشتن آتش ساخته مي شدند ونقشه هاي‌چهارگوش داشتند که سقف گنبدي شکلي روي آنها قرار مي گرفته است وچهار طرف آن ديوارهايي دارد که دروسط هرديوار درگاهي قوشي شکل تعبيه شده است .

(2) منظور از تناسب هاي طلايي، اعطاي تناسب هاي مشابه و از يک خانواده به اجزاي يک طرح معماري

است، تا از نظر چشمي بتواند به چندگانگي اجزا درآن طرح وحدت بخشد وزيبايي وتناسب هاي بيشتري را به بنا بدهد.

منابع و مأ خذ:

1-     مختصر تاريخ هنر ايران وجهان، تأليف استاد جليل ضياء پور به کوشش محمد حسن اثباتي، چاپ اول سال 1377.

2-     تاريخ معماري قبل ازاسلام ، دفتر تأليف وبرنامه ريزي درسي آموزش متوسطه، چاپ سال 1378.