xalvat@yahoo.com        m.ilbeigi@yahoo.fr          

  

                                 

 

ArticlesPublicationsStatesmenO.HistoryWoman e-zineًRestorationViewpoints and untold events
IICHS English Website

مهندس مهدي بازرگان 

ويدا معزي نيا

 

مهندس مهدي بازرگان فرزند صديقه خانم و حاج عباسقلي تبريزي مشهور به اسلامبولچي در سال ۱۲۸۶ شمسي در يک خانواده مذهبي در تهران پا به عرصه وجود نهاد. پدرش از بازاريان و فعالان اقتصادي بنام کشور بود و به همين دليل به بازرگان شهرت داشت و اين نام فاميل در خانواده او رسميت يافت.1

 

تحصيلات ابتدايي را در مدارس ثروت و سلطاني و دوره متوسطه را در دارالمعلمين مرکزي که بنيانگذار آن ابوالحسن فروغي بود به پايان رساند و به سال ۱۳۰۷ در امتحان اعزام به خارج شرکت نمود و با کسب نمره عالي همراه اولين گروه دانشجويان ايراني عازم فرانسه شد.

 

در طي هفت سال اقامتش در فرانسه علاوه بر تحصيل و کارآموزي در رشته هاي صنعتي و ترموديناميک و نساجي به فعاليتهاي علمي، فکري و اجتماعي نيز پرداخت و در سال ۱۳۱۳ به ايران بازگشت. بازرگان پس از طي دوره سربازي براي تدريس به دانشکده فني دانشگاه تهران دعوت شد و نخستين کار دولتي را در راه آهن آغاز کرد و سپس به بانک ملي رفت و عهده دار تأسيسات آن گرديد. در سال ۱۳۲۱ به معاونت دانشکده فني دانشگاه تهران انتخاب گرديد و از سال ۱۳۲۴ به مدت شش سال به عنوان رئيس اين دانشکده انجام وظيفه نمود.

 

بازرگان در اوايل سال ۱۳۳۰ به معاونت دکتر کريم سنجابي وزير فرهنگ دولت دکتر مصدق انتخاب شد.2 در طي سالهاي 32-۱۳۲۰ به فعاليتهاي سياسي و اجتماعي روي آورد و در چند گروه و سازمان از جمله کانون اسلام، انجمن اسلامي دانشجويان، اتحاديه مهندسين، حزب ايران و جبهه ملي فعال شد3 و در دولت دکتر محمد مصدق به عنوان نماينده دولت ايران در هيئت خلع يد از شرکت نفت انگليس و ايران عضويت داشت و به انتخاب اعضاي اين هيئت به رياست هيئت مديره موقت شرکت مذکور بر گزيده شد و اين مأموريت را با کارداني و لياقت به پايان رسانيد، اما پس از نه ماه از اين سمت استعفا داد و به دانشکده فني بازگشت و پس از مدتي از سوي دکتر مصدق مسئوليت لوله کشي آب تهران را عهده دار گشت.4

 

بعد از کودتاي 28 مرداد ۱۳۳۲ به دليل مخالفت با برنامه هاي استعماري کودتاگران مجبور به استعفا از شرکت آب تهران شد. ايشان يکي از مهمترين پايه گذاران و نقش آفرينان نهضت مقاومت ملي بود و با کشف چاپخانه نهضت در سال ۱۳۳۴ به همراه عده اي ديگر از سران نهضت مقاومت دستگير و زنداني شد. مهندس بازرگان در فاصله سالهاي 40-۱۳۳۹ به همراه چند تن ديگر از فعالان سياسي نهضت آزادي را تأسيس نمود و در سال ۱۳۴۱ به دنبال انتشار اعلاميه نهضت در اعتراض به انقلاب سفيد شاه به اتهام اقدام بر ضد امنيت کشور و توهين به مقام سلطنت، دستگير و به ده سال زندان محکوم شد. بنابر يادداشتهاي ايشان هر ساله در ايام ماه محرم، مراسم عزاداري سالار شهيدان (ع) با انجام مراسم مرثيه خاني و سينه زني در زندان برگزار مي شد و با سخنراني وي و آيت الله طالقاني ياد و خاطره شهيدان کربلا و پانزده خرداد ۱۳۴۲ به صورتي انقلابي و حماسي احيا و گرامي داشته مي شد. بازرگان پس از گذراندن پنج سال از دوران محکوميت ده ساله خود در آبان ۱۳۴۶ از زندان آزاد شد و فعاليتهاي سياسي خود را از سر گرفت.

 

در فروردين سال ۱۳۵۶ با جمعي از يارانش جمعيت دفاع از آزادي و حقوق بشر را تأسيس کرد. در سالهاي 57-1356 از چهره هاي درخشان و طراز اول جنبش انقلابي مردم ايران بود و با اوجگيري مبارزات انقلابي امام خميني (ره) پيش از پيروزي انقلاب اسلامي به پاريس رفت و به عضويت شوراي انقلاب در آمد و در 16 بهمن ۱۳۵۷ مأمور تشکيل دولت موقت انقلاب شد. با حکم امام خميني (ره) و پيشنهاد شوراي انقلاب به نخست وزيري منصوب گرديد و مسئوليت اجرايي کشور را در وضعيتي بسيار دشوار بر عهده گرفت و در آبان ۱۳۵۸ استعفا داد و در انتخابات نخستين دوره مجلس به نمايندگي از طرف مردم تهران به مجلس شوراي اسلامي راه يافت.

 

مهنس بازرگان داراي تأليفات بسياري است که اکثر آنها در زمينه مسائل اسلامي است، از آن جمله مي توان به مطهرات در اسلام، راه طي شده، بعثت و تکامل و بازگشت به قرآن اشاره نمود.

 

ايشان فردي متواضع، پرکار، منظم و درست کردار بود. مهندس مهدي بازرگان سرانجام در روز 30 دي ماه ۱۳۷۳ بر اثر عارضه قلبي دارفاني را وداع گفت و در آرامگاه خانوادگيش در قم به خاک سپرده شد.

 

_________________________

1. حسن يوسفي اشکوري، در تکاپوي آزادي، تهران: قلم، 1376، ص 29 .

2. با پيشگامان آزادي، زندگينامه مهندس مهدي بازرگان، تهران: قلم، 1381، ص 33 .

3. سعيد برزين، زندگينامه سياسي مهندس مهدي بازرگان، تهران: نشر مرکز، 1374، ص 53 .

4. عليرضا اوسطي، ايران در سه قرن گذشته، ج2، تهران: پاکتاب، 1382، ص 949.