xalvat@yahoo.com        m.ilbeigi@yahoo.fr          

  

                                     

http://www.fakouhi.com

آشنایی بامجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران

(سایت اطلاع رسانی مجموعه)

این مجموعه در شمال شرق تهران (شمیرانات) قرار دارد. شکل گیری آن به نخستین سالهای سلسله قاجار بازمی گردد. این مجموعه که پس از انقلاب اسلامی به مجموعه ای موزه ای تبدیل شده است تا سال 1378 با مجموعه سعدآباد بطور مشترک اداره می گردید و از آغاز سال 1379 رسماًٌ مستقل شد. اکنون با در بر گرفتن 5 موزه (کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصی) و فضاهای فرهنگی دیگر همانند تالار آبی، سینمای اختصاصی و گالری جهان نما و همچنین باغ نیاوران که از باغهای سه گانه ییلاقی و بزرگ شمال قدیم بوده است جاذبه هایی از تاریخ، فرهنگ و طبیعت را به تماشا گذاشته است.
در تارنمای مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران می توان به اطلاعاتی مفید درباره تاریخچه، موزه ها،   مجموعه آثار،  مرمت،  خدمات فرهنگی آموزشی، امکانات برای  کودکان، مرکز اسناد،  تازه ها، کیفیت ارتباط با این مجموعه و تارنمای برخی دیگر از موزه ها را یافت.

تاریخچه 

از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار می باشد. بناهای این مجموعه متعلق به دوره های قاجار و پهلوی می باشد .
ابتدا شاهان قاجار این مکان خوش آب و هوا را جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند. فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور می دهد تا در منطقه ای خوش آب و هوا خارج از شهر تهران که وسعتی بسیار کمتر از امروز داشت باغی مصفا بسازند. درکنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می شد و در نیاوران امروز قرار داشت به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلیشاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعدا به نام «نیاوران» مشهور شد. محمد شاه نیز در همین باغ بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و به دنبال او ناصرالدین شاه« کاخ صاحبقرانیه» را در این باغ ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در این باغ ساخته شد مشهور به کوشک احمدشاهی است .
در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک این باغ تخریب شد و کاخ اختصاصی نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت وی و خانواده اش ساخته شد .
اکنون محوطه کاخ شامل کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی و گلخانه ها و مدرسه اختصاصی پهلوی می باشد .
در سال 1357 این کاخ توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال 1360 به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال 1365 کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت. در سال 1368 مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سالهای بعد موزه جهان نما (1376)، کاخ صاحبقرانیه (1377) و کوشک احمدشاهی (1379) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.

اطلاعاتی درباره کاخ اختصاصی: 

در گوشة شمال شرقی باغ نیاوران، بنای کاخ اختصاصی نیاوران با مساحتی در حدود 9000 مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث شده است .
عملیات احداث این بنا در سال 1337 ﻫ . ش، با طرحی ایرانی آغاز گردید و با وقفه ای که در ساخت آن پیش آمد در سال 1346 به اتمام رسید و در سال 1347 مورد بهره برداری قرار گرفت .
ساختمان این بنا ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شده بود اما در هنگام ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده اش اختصاص یافت. طرح این بنا از محسن فروغی است که توسط شرکت فرمانفرمائیان به مرحله اجرا درآمده است .
طرح چهار ضلعی کاخ و فضاسازی معماری داخلی آن الهام گرفته از معماری ایرانی با بهره گیری از فناوری مدرن است. تزئینات آن نیز تلفیقی از هنر پیش از اسلام و پس از اسلام است که گچبری توسط استاد عبداللهی، آینه کاری توسط استاد علی اصغر و کاشی کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم پور و ایلیا انجام شده است. کف بنا از جنس سنگ سیاه و سقف آن از جنس آلومینیوم است که از وسط باز می شود. دکوراسیون و مبلمان داخلی کاخ توسط یک گروه فرانسوی طراحی و اجرا شده است .
طبقه همکف این بنا شامل سرسرای بزرگی است که کلیه اتاق ها در اطراف آن شکل
گرفته اند که از آن جمله می توان به سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و همچنین تالار آبی اشاره کرد .
در نیم طبقة این بنا اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا ، اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار دارد .
اتاقی نیز در مسیر راه پله ها قرار دارد که لباس های رسمی و نظامی و مدالها و نشان های محمدرضا پهلوی در آن نگهداری می شوند .
در طبقه سوم اتاق خواب واستراحتگاه نیمروزی پهلوی دوم و همچنین اتاق های فرزندان وی و ندیمه هایشان قرار دارد .
این فضاها با نقاشی ها و فرش هایی گرانبها و هدایای متعددی از کشورهای مختلف پوشیده شده اند .

اطلاعاتی درباره کوشک احمدشاهی:

این عمارت، اواخر دوره قاجار جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر 800 متر در دو طبقه با سقف شیروانی بنا گردید. از ویژگی های عمده این بنا تزئینات و نمای آجری به کار رفته در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی با طرح های متنوع به رنگ نخودی است .
ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که به وسیله چندین پله از کنار حوض بیضی شکل پوشیده از کاشی، به کوشک منتهی می شود .
عمارت احمدشاهی در دوره پهلوی دوم مرمت و الحاقات جدیدی در آن صورت گرفت و مبلمان داخلی آن به طور کامل عوض شد تا به عنوان محل کار و سکونت رضا پهلوی مورد استفاده قرار گیرد .
طبقه همکف این عمارت شامل یک هال با حوضی از جنس مرمر در وسط می باشد و 6 اتاق و 2 راهرو در اطراف آن قرار دارند. اشیاء تزئینی از جنس نقره، برنز، عاج، چوب، هدایایی از کشورهای مختلف مثل هند، تابلوهای نقاشی و گوبلن و نشانها و مدالها در این فضا به نمایش در آمده است همچنین ویترینی شامل اشیاء و سنگهای معدنی تزئینی، سنگی از کره ماه و چندین فسیل گیاهی و حیوانی در معرض دید قرار دارند .
طبقه دوم عمارت از یک سالن مرکزی و ایوان سرتاسری چهارطرفه تشکیل شده است. در چهار طرف سالن مرکزی که به عنوان اتاق موسیقی استفاده می شد، قفسه چوبی ویترین دار نصب شده است. دور تا دور ایوان را 6 ستون با مقطع مربع قطور با نمای آجری بدنه و 26 ستون مدور با نمای گچی فرا گرفته است. نقش شیر و خورشید گچبری شده بر پیشانی دیواره ضلع شمالی ایوان به چشم می خورد .
پس از انقلاب، در جریان حفاظت و مرمت این بنا، بخش پایین دیواره های آن نیز تعمیر شد. و در اردیبهشت سال 1379 همزمان با هفته میراث فرهنگی این عمارت گشایش یافت .

اطلاعاتی درباره کاخ صاحبقرانیه :

ناصرالدین در سال 1267 ﻫ .ق دستور داد ساخت قصر نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین، کرسی خانه، حمام و 50-40 دستگاه خانه هر کدام شامل 4 اتاق و یک ایوان برای زنانش بسازند. او در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقرانیه» نام نهاد.
پس از او، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید.
در دوران پهلوی اول این کاخ برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی می شود، اما به علت سرمای شدید آن سال مراسم در مکان دیگری برگزار می گردد.
در زمان پهلوی دوم، فرح دیبا تغییراتی اساسی در قسمتهای داخلی بنا و دکوراسیون آن ایجاد کرد و طبقه اول یعنی حوضخانه برای پذیرایی میهمانان و طبقه دوم به عنوان دفتر کار محمد رضا پهلوی مورد استفاده قرار گرفت.
از دیگر اتاقهای این کاخ می توان به کرسی خانه، چایخانه، ظرفخانه، اتاقهای بازی، بار و پذیرایی در طبقه اول و اتاقهای مذاکرات انتظار سفرا، منشی، هدایا، دندانپزشکی و استراحت محمدرضا پهلوی نام برد.
همة درها و پنجره های چوبی این بنا به شکل اُرُسی بوده و با شیشه های رنگی تزئین شده است.
این کاخ در سال 1374 مرمت شد و در اردیبهشت سال 1377 به عنوان موزه بازگشایی گردید.

اطلاعاتی درباره  موزه جهان نما :

در سال 1355 شمسی، فضایی در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه جهت نگهداری آثار و اشیاء هنری اهدایی به فرح دیبا و یا خریداری شده توسط وی با چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن در زیرزمین در نظر گرفته شد. بر سقف تالار میانی این موزه، نقاشی روی چوب با نقوش گل و مرغ شیراز به چشم می خورد. این موزه در بهمن ماه سال 1376 گشایش یافت.
آثار موجود در این موزه در دو بخش هنر پیش از تاریخ و آثار هنرهای تجسمی معاصر ایران و جهان به نمایش درآمده اند. از جمله می توان به آثار بجامانده از تمدن های باستانی پیش کلمبیایی، مفرغ های لرستان، سفالینه های املش، هنرهای سرخپوستان آمریکای شمالی مربوط به هزاره های اول و دوم پیش از میلاد و آثاری از هنرمندان معاصر ایرانی همچون سهراب سپهری، ناصر اویسی، فرامرز پیلارام، جعفر روحبخش، پرویز کلانتری، بهمن محصص، سیراک ملکونیان، ژازه طباطبایی، مش اسماعیل، پرویز تناولی و هنرمندان غیر ایرانی چون ژرژ براک، پل گوگن، پل کله، پابلو پیکاسو، کامیل پیسارو ، پیر آگوست رنوار ، دیگو جاکومتی، فرنان لژه و مارک شاگال اشاره کرد.
از هر یک از مراکز بالا، تصاویر قابل توجهی در این تارنما وجود دارد.
اطلاعاتی درباره مرکز اسناد :
اسناد به جای مانده در میان اموال و آثار کاخ های نیاوران، به دلیل نزدیکی و روایت بخش هایی از رویدادهای بیرونی و درونی دربار شاهنشاهی که مرتبط با تاریخ معاصر ایران بوده است، ارزش خاصی دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. از همین رو در برنامه توسعه مجموعه فرهنگی – تاریخی نیاوران بخشی از ساختمان کاخ اختصاصی نیاوران که پیش از انقلاب محل استقرار مستخدمین بوده و بعد از انقلاب به انبار تعدادی از اموال موزه ای تبدیل شده بود، مرمت و به منظور ایجاد مرکز اسناد کاخ های نیاوران احیا و آماده گردید .
این مرکز در تاریخ دوم خرداد ماه 1383 همزمان با هفته بزرگداشت میراث فرهنگی افتتاح گردید .
در این مرکز مجموعه ایی از اسناد تاریخی معاصر از کاخ های نیاوران گردآوری شده است که عبارتند از :
- آلبوم های عکس – نگاتیو، اسلاید: مجموعه ای از آلبوم های متنوع عکس که بیشتر آنها متعلق به دوره پهلوی دوم و تعدادی نیز از دوره، پهلوی اول است و موضوعاتی همانند شخصیت ها، خانواده پهلوی، مراسم های رسمی، تاجگذاری، تشریفات، ابنیه تاریخی و …. را در بر می گیرند .
- اسناد: این آثار دستنوشته های مشخص خانواده پهلوی دوم و همچنین مدارک مربوط به امور داخلی دربار را شامل می شود .
- صفحات گرامافون و نوارهای صوتی: این صفحات مجموعه ای از آثار موسیقی کلاسیک، جاز و … جهان است و همچنین موسیقی سنتی و پاپ ایران، قصه، شعر، آوازهای کودکان و ادبیات معاصر همانند اشعار نیما یوشیج ، اخوان ثالث و …. را در بر می گیرند .
- فیلم های ویدئویی : بر روی این فیلم ها تصاویری از مناظر کاخ های نیاوران و مراسم های رسمی، تشریفاتی و …. ثبت گردیده است .
پس از ایجاد مرکز اسناد، ساماندهی و طبقه بندی آثار موجود در این مرکز آغاز گردیده است . که پس از آماده سازی جهت استفاده های تحقیقاتی و پژوهشی در اختیار پژوهشگران تاریخ معاصر ایران قرار خواهد گرفت .

اطلاعاتی درباره کتابخانه اختصاصی:

کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران در ضلع شرقی ساختمان کاخ اختصاصی، در دو طبقه و یک زیرزمین با زیربنای تقریبی 770 مترمربع در سال 1355 احداث شده است. این ساختمان که طراحی داخلی آن توسط عزیز فرمانفرمائیان و Charles Serigny به انجام رسیده، دارای ویژگی های متمایزی در نوع معماری و ساختار سازه می باشد، که براساس الگوی رایج معماری مدرن در دهة 50 شمسی به همراه ترکیب هوشمندانه ای از شیشه و احجام سنگی شکل گرفته است. فضای داخلی ساختمان در سه سطح جداگانه به عملکردهای گوناگون کتابخانه اختصاص یافته است. بخش های اصلی کتابخانه مشتمل بر فضای مطالعه و قفسه های کتاب در طبقات همکف و اول قرار گرفته است. جایگاه کتابدار و تحویلدار، آبدارخانه، اتاق های صوتی ـ تصویری، همچنین سرویس های بهداشتی ، دیگر فضاهای موجود را تشکیل می دهند. علاوه بر این، بخش عمده ای از سطح زیرزمین برای مخازن کتابها و تابلوهای نقاشی در نظر گرفته شده است .

در طراحی داخل ساختمان ترکیب برنز و شیشه در سطح زیادی به کار رفته است همچنین ترکیب حجمی بزرگی شامل بیش از سه هزار استوانه شفاف ، تأمین روشنایی سقفی کتابخانه را بر عهده دارد. مجموعه کتابخانه اختصاصی پس از بیست و پنج ماه کار عملی و دشوار (اسفند 1380 تا فروردین 1383) توسط یک تیم متخصص به طور کامل شناسایی و ساماندهی شده است .

در این مجموعه، حدود23 هزار جلد کتاب عمدتاً به زبان های فارسی و فرانسه و در زمینه های ادبیات، تاریخ هنر می باشند. قدیمی ترین این کتابها در سال 1609 میلادی در پاریس به چاپ رسیده و جدیدترین آن در ژانویه 1979 وارد این کتابخانه شده است.
از بخش های دیگر کتابخانه، کلکسیون آثار هنری است که مجموعه ای بیش از 350 اثر شامل تابلوهای نقاشی و آثار حجمی را دربرمی گیرد. این آثار می تواند نشان دهنده بخشی از تاریخ هنر معاصر به ویژه جریان های نوگرای هنر ایران در دهة سی و چهل شمسی باشد. این کتابخانه پس از ساماندهی کتابها و عملیات اولیه بازسازی، همزمان با روز جهانی موزه و بزرگداشت میراث فرهنگی در خرداد ماه 1383 افتتاح شد .

مجموعه آثار نقاشی:
 
در بخش مجموعه آثار این مجموعه فرهنگی آثاری از آدامی، آگام ، ابما، اندرل ، اربنز، اوباک ،  پیکاسو و بسیاری دیگر وجود دارد که امکان مشاهده نقاشی های بسیاری از اینها در تارنمای این مجموعه وجود دارد.
در بخش " تازه های مرمت " با فعالیتهای مرمتی این مجموعه و در بخش " فرهنگی و آموزشی " با جدیدترین کلاسها و برنامه های آموزشی در این مجموعه آشنا می شویم.
در بخش " تازه ها " نیز می توان از برگزاری آخرین نمایشگاه ها، برنامه های فرهنگی و فعالیتهای هنری در این مجموعه اطلاع حاصل کرد.

 تارنمای مجموعه فرهنگی نیاورا ن