یادی از دکتر تقی ارانی
چهاردهم بهمن ماه، سالروز شهادت یک
دانشمند انقلابی
-
ماه بهمن و سالگرد
یک جنایت بزرگ:
روز چهاردهم بهمن ماه مصادف
است با شهادت دکتر تقی ارانی دانشمند، انقلابی برجسته و آموزگار و رهبر
صدیق کارگران و زحمتکشان ایران.
صداي مردم _ 1385-11-14
www.sedayemardom.net
شصت و هفت سال پیش در چنین روزی زندانبانان دستگاه مخوف و جنایت پیشه
رضاشاهی به دستور مستقیم رئیس شهربانی وقت سرپاس رکن الدین مختاری، قلب
انسان شریفی را از کار انداختند که همواره برای زحمتکشان میهن ما در تپش
بود.
آخرین دفاع جانانه دکتر ارانی در جریان محاکمه و دادرسی گروه "پنجاه و سه
نفر" که به اتهام فعالیتهای کمونیستی زندانی بودند، در واقع سند محکومیت
رژیم استبدادی و قوه قضائیه آن محسوب میشد. این دفاعیه انقلابی آنچنان تخم
کینه ای را در دل استبداد و ارتجاع رضاخانی نسبت به این فرزند شایسته خلق
کاشته بود که میبایست در فرصت مناسبی انتقام از وی توسط دستگاه دار و درفش
گرفته میشد.
* سالهای رشد و تکوین شخصیت یک چهره علمی و انقلابی:
تقی ارانی در روز ۱۳ شهریور ۱۲۸۲ در خانواده یک کارمند وزارت دارایی در شهر
تبریز متولد شد و سالهای کودکی خود را در این شهر سپری کرد.
پدرش ابوالفتح خان ارانی تبریزی (متولد ...؟ درگذشت 1315) کارمند مالیه
تبریز بود. مادر او فاطمه آغازاده (متولد...؟ درگذشت 1325) نام داشت که زنی
شجاع، آگاه و از خود گذشته بود. تقی ارانی بخشی از دوران کودکی خود را در
تبریز گذرانید و چهار ساله بود که همراه خانواده (مادر و خواهرانش) به
تهران آمد. ابوالفتح خان ارانی نسبت به همسر و فرزندان خود لاقید بود و با
وجود درآمد مکفی توجهی به تامین زندگی خانواده خود نداشت. در نتیجه دوره
کودکی تقی ارانی در تهران با دشواری مالی سپری شد. در این تاریخ تقی ارانی
که تنها پسر خانواده بود با مادر و سه خواهر خود به نام های ایران، کوکب و
شوکت در محله شیخ هادی زندگی می کرد.
دوره کودکی و نوجوانی تقی ارانی مصادف است با یکی از پر فراز و نشیب ترین
دوره های تاریخ ایران. از این میان می توان به وقایعی همچون انقلاب
مشروطیت، وقوع جنگ جهانی اول و کشیده شدن دامنه آن به سرزمین ایران و
همچنین رشد جنبش های اجتماعی و آزادی خواهانه در نقاط مختلف کشور اشاره
نمود. شکی نیست که این وقایع و رخدادها، به خصوص پدیدآمدن و شکل گیری نهضت
های ملی و حرکت های توده ها بر ضد امپریالیسم، در تکوین و شکل گیری شخصیت
ارانی جوان نقش مهمی داشته است. این تاثیرپذیری عزم او را برای انتخاب
سیاسی و چاره اندیشی محکم کرده است. ارانی جوان به همراه یاران دبیرستانی
خود در حرکت های اعتراضی مردم از جمله بر ضد قرارداد ننگین وثوق الدوله که
با انگلستان امضاء کرد، فعالانه شرکت میجست. این سال ها را باید سال های
پیدایش و گسترش اولیه فعالیت های کارگری و سندیکای ایران به شمار آورد.
بعد از گرفتن دیپلم متوسطه، تقی ارانی با این امید که در رشته پزشکی درس
خوانده و بتواند از راه طبابت به مردم کمک کند، وارد مدرسه طب تهران گردید.
این مدرسه در واقع تنها مدرسه عالی در آن زمان محسوب می شد. تقی ارانی تنها
یک سال در مدرسه طب درس خواند و عواملی چند باعث شد که مسیر زندگی او تغییر
کرده و برای ادامه تحصیلات عالی راهی اروپا بشود.
تقی ارانی برای انجام تحصیلات دانشگاهی در سال 1301(1922) به آلمان رفت و
در دانشگاه شهر برلن به مدت شش سال به تحصیل پرداخت. رشته اصلی تحصیلی او
شیمی بود که آن را با ارایه تزی با عنوان "خواص احیاء کننده اسید
هیپوفسفریک بر روی مواد آلی" در اواخر سال 1928 با درجه دکترا به پایان
رساند. رشته های دیگر تحصیلی تقی ارانی عبارت بودند از فیزیک، تکنولوژی و
شیمی صنعتی که امتحانات این رشتهها را نیز با موفقیت به پایان برد.
سالهای اقامت تقی ارانی در آلمان، سال های رشد، شکوفایی و آبدیدگی یک
اندیشمند و انقلابی واقعی است. تقی ارانی در این زمان طی دوره اقامت هفت
ساله خود در برلن پایتخت جمهوری وایمار و زیر تاثیر جنبش کارگری آلمان که
در آن سال ها رو به رشد بود قرار گرفت و به جهان بینی مارکسیسم گرایش پیدا
کرد. جنبش کمونیستی در آلمان طی سال های دهه بیست یکی از قدرتمندترین جنبش
های کارگری در جهان به شمار می رفت. شخصیت هایی چون کارل لیبکنشت و روزا
لوگزامبورگ در بوجود آمدن این جنبش نقش بسزایی بازی کرده و در این راه جان
باخته بودند. هیچ عرصه ای از شعر و ادبیات گرفته تا موسیقی ، نقاشی،
نمایشنامه نویسی و تئاتر و حتی ورزش و غیره در جامعه آلمان وجود نداشت که
اثر انگشت کمونیست ها را برخود نداشته باشد. طبیعتاْ این جنبش بزرگ که سرود
برابری و برادری ملت ها را میخواند، برای جوانی که از جامعه ای نیمه
فئودالی و نیمه مستعمره چون ایران برخاسته و شاهد پیکارهایی خونین و
نافرجام مردم کشور خود بود، جذابیت و کشش فوق العاده ای داشت و راه های
نوینی را در مسیر پیکار و عمل انقلابی به روی او می گشود.
تقی ارانی از همان ابتدای ورود به برلن به مطالعات علمی، سیاسی و اجتماعی
وسیعی دست زد. او همزمان با تحصیل به فراگیری آثار کلاسیک های مارکسیسم
پرداخت و با بنیان های نظری فلسفه علمی آشنایی یافت. در نتیجه این مطالعات
و درک ضرورت مبارزه انقلابی برای غلبه بر عقب ماندگی جامعه نه تنها به
فعالیت سیاسی و انقلابی روی آورد، بلکه خود دست به قلم برد و به عنوان یک
مارکسیست ژرف اندیش آثار گوناگونی در زمینه های روانشناسی، ماتریالیسم
دیالکتیک، علوم تربیتی و تجربی به رشته تحریر درآورد. دکتر تقی ارانی در
عرصه ترویج فلسفه مارکسیستی استعداد شگرفی از خود نشان داد. و آثاری که
منتشر کرد سهم معینی در پرورش کادرهای جنبش کمونیستی میهن ما دارد. تنها
کافی است که به کتاب هایی مانند "پسیکولوژی"، "عرفان و اصول مادی"،
"ماتریالیسم دیالکتیک" و غیره... اشاره شود. دکتر تقی ارانی در زمینه اشاعه
فلسفه علمی مارکسیستی (ماتریالیسم دیالکتیک) نه تنها از پیشگامان آن در
ایران بلکه در خاور میانه به شمار می آید. حجم مطالبی که او در زمینه های
مختلف نوشته است، نشان می دهد که دکتر ارانی چقدر در عرصه مطالعات آثار
کلاسیک های مارکسیسم و همچنین علوم اجتماعی زمان خود پرخوانده و با استعداد
بوده است.
 تقی ارانی هم چنین در برلن
به فعالیت مطبوعاتی روی آورد و از ابتدای ورود خود به این شهر با مجلات و
روزنامه های مختلف همكاری می كرد. این همكاری مطبوعاتی تا مراجعت او به نحو
پیگیری ادامه داشت. دامنه و حیطه كار نویسندگی تقی ارانی نیز گسترده بود و
از نوشتن مقالات علمی (به ویژه در زمینه شیمی) تا مباحث ادبی و زبانشناسی
را در بر می گرفت.
وی فعالیت مطبوعاتی خود را با مجله "آزادی شرق" در برلن آغاز كرد. و اولین
مقاله و قصیده بلندی را كه سروده بود در همان ماههای اول ورود به این شهر،
در آن مجله به چاپ رساند. از آن جا كه تناوب انتشار مجله آزادی شرق منظم
نبود، به همكاری با مجله "ایرانشهر" به مدیریت كاظم زاده ایرانشهر كه صاحب
یك كتاب فروشی با همین نام در مركز برلن بود، پرداخت. تا این كه در سال
1924 تقی ارانی و تعدادی از دانشجویان تصمیم گرفتند خود مجله ای با عنوان
نامه "فرنگستان" منتشر كنند. اسامی برخی از دانشجویانی كه در انتشار این
مجله نقش داشتند عبارت بودند از تقی ارانی، غلامحسین فروهر، حسن نفیسی،
احمد فرهاد، مشفق كاظمی و مرتضی یزدی. متاسفانه انتشار نامه فرنگستان نیز
مانند سایر مجلات فارسی زبان در اروپا دوام زیادی نداشت و پس از یك سال و
انتشار 12 شماره به دلایل مختلف متوقف شد. از دیگر مجلاتی كه در آلمان چاپ
می شد و تقی ارانی در آن قلم زده است، می توان از مجله فنی و ادبی "علم و
هنر" نام برد. این مجله توسط ابوالقاسم وثوق و به سردبیری سید محمد علی
جمالزاده منتشر می شد.
نكته مهمی كه در ارتباط با فعالیت مطبوعاتی دكتر تقی ارانی با مجلات فارسی
زبان چاپ آلمان باید عنوان كرد این است كه وی نه تنها همكاری قلمی و نگارش
با این دسته مجلات داشت، بلكه از آن رو كه در چاپخانه ای كار می كرد كه
اغلب این مجلات را به چاپ می رساند و همچنین تجربه عملی در كار چاپ و آگاهی
وی به چند زبان از ادیت كنندگان این مطبوعات نیز به شمار می رفت. اكثر قریب
به اتفاق مجلات نام برده در مطبعه كاویانی جایی كه تقی ارانی شب ها در آن
كار می كرد و از این راه هزینه زندگی و تحصیل خود را تامین می كرد، منتشر
می شدند.نوشته های دكتر ارانی را در یك نگاه كلی می توان چنین تقسیم بندی
كرد:
نگارش های فلسفی و اجتماعی
نگارش های علمی و فنی (در رشته های مختلف علوم)
نگارش های سیاسی و اجتماعی
نگارش های اقتصادی
نگارش های ترجمه ای
و همچنین نوشته هایی در زمینه های زبان شناسی، حقوق، شعر و ادبیات و هنر و
...
به این موارد باید به تلاش های دكتر ارانی در عرصه چاپ كتاب هایی در زمینه
ادبیات كلاسیك مانند "وجه دین"، "بدایع سعدی" و "شرح ما اشكل من مادرات
كتاب اقلیدس" اثر خیام اشاره شود. وی برای هریك از این آثار مقدمه و حواشی
نیز نوشته است.
ولی به باور ما مهم ترین و برجسته ترین فعالیت دكتر ارانی بنیاد نهادن و
انتشار مجله "دنیا" است. او در این مجله برای نخستین بار به گونه ای علمی،
منظم و گسترده به طرح مسایل فلسفی و اجتماعی پرداخت و به تبلیغ و ترویج
ماركسیسم در ایران دست زد. مجله دنیا در زمان خود منحصر به فرد بود و در طی
دو سالی كه منتشر می شد، تاثیر به سزایی در میان روشنفكران و دانشجویان
برجای گذاشت. البته دایره تاثیرگذاری این مجله تنها به زمان انتشار آن
محدود نمی شود، چرا كه مطالب منتشر شده در دنیا پس از فرار رضاشاه و پدید
آمدن دوره كوتاهی از آزادی های نسبی و رشد جنبش انقلابی، در پرورش
ایدئولوژیك نسلی از انقلابیون و جوانان میهن نقش بارزی ایفاء كرد. محتویات
مجله دنیا در كنار سایر آثار و كتبی كه دكتر ارانی جداگانه انتشار داده
بود، دست كم برای دو دهه از آثار مرجع كمونیست های ایرانی در زمینه آشنایی
با ماركسیسم و فلسفه ماتریالیسم دیالكتیك به شمار می رفت.
دكتر ارانی هم زمان با كار بزرگ انتشار مجله دنیا به سازمان دهی و كار
انقلابی در میان روشنفكران، جوانان و دانشجویان پرداخت. این تلاش ها در
واقع برای احیاء حزب كمونیست ایران بود كه مدتی پیش از این تاریخ بر اثر
پیگردهای شدید پلیس و ضرباتی كه رژیم استبدادی رضاخان به سازمان های آن
وارد آورده بود، برای مدتی فعالیت آن متوقف شده بود. دكتر ارانی با فعالیت
خود در بین جوانان و دانشجویان درصدد برآمد كه با یاری همفكران خود، و با
جذب مستعدترین دانشجویان برای مبارزه سیاسی و تربیت كادرهای آزموده سازمان
متشكلی به وجود آورد. از اولین ثمره های این نوع فعالیت ها، می توان به
سازمان دهی چند اعتصاب در محیط های آموزشی و دانشگاه تهران نام برد، كه
برخی از این ها با كامیابی نیز همراه بود.
متاسفانه دوره فعالیت انقلابی دكتر ارانی در ایران بسیار كوتاه بود. اداره
آگاهی شهربانی رژیم دیكتاتوری در نیمه دوم اردیبهشت ماه1316 با دستگیری
دكتر ارانی و یاران و شاگرد وی مانع از فعالیت های روشنفكرانه او شد. جریان
دستگیری و محاكمه دكتر ارانی و یاران او كه در تاریخ میهن ما تحت عنوان
گروه پنجاه و سه نفر معروف گشته است، خود نشان دهنده عجز و ناتوانی رژیم
مستبد رضاخان در مقابله با اندیشه های مترقی و انسان دوستانه كمونیست های
ایرانی است. دستگاه پلیس رژیم هر چند توانست با ضربه زدن به پیكر جنبش
انقلابی ایران و دستگیری اعضاء 53 نفر و رهبر آن دكتر تقی ارانی و محكوم
نمودن آن ها در بی دادگاه های خود، برای مدتی سكوت
 گورستانی
به جامعه تحمیل كند، ولی با وجود این دكتر ارانی و یاران و شاگردان او درون
سیاهچال ها نیز دست از مبارزه نكشیدند و خود را برای نبردهای آتی و سرنوشت
ساز آماده می كردند. بدون شك در این میان نقش شخصیت برجسته دكتر ارانی و
مقاومت قهرمانانه او در زندان نیز در تربیت و آموزش زندانیان سیاسی سهم
مهمی داشته است. بدین شكل تعدادی از مبارزین انقلابی در درون زندان های
رژیم دیكتاتوری آبدیده شده و بعدها نقش بارزی در جنبش آزادی خواهانه میهن و
همچنین در بنیادگذاری حزب توده ایران ایفاء كردند. بی شک تاریخ از همه
کوشندگان صدیق راه ترقی و پیشرفت به موقع خود قدردانی درخوری را خواهد
داشت.
سیطره ارتجاع و حکومت دیکتاتوری ولایت فقیه همراه با کارزار گسترده ای که
سازمانهای اطلاعاتی و باصطلاح "تحقیقاتی" برای تحریف تاریخ و مسخ شخصیتهای
برجسته جنبش ترقیخواهانه میهنمان از جمله دکتر ارانی انجام داده اند وظیفه
همه نیروهای ترقیخواه را برای مقابله با این کارزار دوچندان مینماید.
سایت آذین داد هم به همین دلیل در حد امکانات خود در معرفی چهره های برجسته
جنبش فعالیت خواهد نمود.
مرجع: دنیا ویژه 100مین سالگرد تولد دکتر ارانی
منبع خبر: آذين داد
|
